كاتبان وحى
در شماره كاتبان وحى اختلاف زيادى وجود دارد. حافظ بن عساكر(م 571ق. ) در تاريخدمشق 23 نفر را ياد مى كند; ابوشامه در تلخيص اين تاريخ، نام 25 نفر را مى برد; شبراملسى(م 1087ق. ) تعداد را به چهل نفر مى رساند و حال آن كه حافظ عراقى(م 806ق. ) قبلانام 42 نفر را به نظم درآورده بود. برهان حلبى در حواشى شفا 43نفر به نام مى شمارد.
مجتهد زنجانى نيز همين عدد را نقل مى كند. در ميان مستشرقان، بلاشر فرانسوى مى گويد: «تعداد كاتبان وحى به چهل نفر مى رسيد. »صورتى را كه محدثان و مورخان داده اند با توجه به زمان روى آوردن صحابه به اسلام مى توان
بدين ترتيب تنظيم كرد:
نويسندگان دوران مكه:
خلفاى چهارگانه، شرحبيل بن حسنه (م 18ق. )، عبدالله بن سعدبنابى السرح (م 37ق. )، خالدبن سعيدبن عاص بن اميه، طلحه، زبير (م 36ق. )، سعد بن ابىوقاص(م 55ق. )، عامربن فهيره(م 4ق. )، علاءبن حضرمى(م 21ق. )، معيقيب بن ابىفاطمه(م 40ق. )، ارقم بن ابى الارقم (م 11ق. )، حاطب بن عمرو، حاطب بن ابى بلتعه (م 30ق. )،
مصعب بن عمير، عبدالله بن جحش، جهم بن قيس و سالم مولى ابى حذيفه (م 12ق. ).
نويسندگان دوران مدينه:
در آغاز بيشتر ابى بن كعب نويسندگى را انجام مى داد.
آن گاهزيدبن ثابت كه آموخته تر و ورزيده تر شده و كتابت را نزد اسيران بدر تكميل كرده بود، بيشتردر محضر پيامبر حضور مى يافت. كسانى كه بعدها به اين جمع پيوستند عبارتند از: عبداللهبن رواحه(م 8ق. )، ثابت بن قيس(م 12ق. )، حنظلة بن ربيع(م 45ق. )، حذيفة بن يمان(م 36ق. )، علاء بن عقبه، جهيم بن الصلت، عبدالله بن زيد(م 63ق. )، محمد بن مسلم(م 43ق. )، حنظلهبن ابى عامر(م 3ق. )، عبدالله بن عبدالله بن ابى بن سلول، ابوزيد قيس بن سكن، عقبة بنعامر(م 58ق. )، معاذ بن جبل، ابو ايوب انصارى(م 52ق. )، مغيرة بن شعبه(م 50ق. )، ابوسفيانو دو پسرش يزيد و معاويه، عبدالله بن ارقم(م 44ق. ) وحويطب بن عبدالعزى(م 54ق. ) را نيزگفته اند كه از سال هشت هجرى در اين جمع بوده اند.
بدين ترتيب 45 تن از صحابه در كتابت
وحى شركت داشته اند
(1) .
ابوعبدالله زنجانى پس از آن كه نام 43 تن را به عنوان كاتبان وحى ذكر مى كند، مى گويد:«آنان كه بيشترين كتابت و ملازمت را با پيامبر داشتند، زيدبن ثابت و على بن ابى طالب(ع)
بودند»
(2) .
. لازم
(3) است بدانيم غير از كاتبان وحى، نويسندگانى بوده اند كه عهدنامه ها، صلحنامه ها و يا نامه هاىمعمولى را براى پيامبر مى نوشته اند و احتمال آن كه نام اين افراد در شمار كاتبان وحى قرار
گرفته باشد، بعيد به نظر نمى رسد.
يعقوبى در تاريخ خود مى نويسد: براى رسول خدا نويسندگانى بود كه وحى و نامه و عهدنامه ها را مى نوشتند كه عبارتند از:على بن ابى طالب، عثمان بن عفان، عمر و بن عاص بن اميه، معاوية بن ابى سفيان، شرحبيلبن حسنه، عبدالله بن سعد بن ابى سرح، مغيرة بن شعبه، معاذ بن جبل، زيد بن ثابت،
حنظلة بن ربيع، ابى بن كعب، جهيم بن صلت و حصين بن نمير
(4) 