4. براى نمونه در كتاب سير تحول قرآن (ج 1، ص 18) در پاره اى موارد، حروف لا، لم، هل، جزء كلمه متصل به آن و روى هم به عنوان يك واحد آمارى شمارش شده است; در صورتى كه در آمار ما هريك از اين حروف به عنوان كلمه اى مستقل به حساب آمده است.
5. ر.
ك: فرهنگ آمارى كلمات قرآن كريم، ج 1، ص 28-34.

فصل پنجم: آيه و سوره، اولين و آخرين

الف) اولين آيه و سوره شناسايى نخستين آيه و سوره اى كه نازل شده است، براى آنان كه سير نزول آيات قرآنى را پى مى گيرند و نيز آيات مربوط به هر موضوعى را از جهت تقديم و تاخير زمانى ملاحظه مى نمايند، بسيار مفيد و لازم است.
تقريبا همه دانشوران علوم قرآنى در مباحث نزول قرآن، به اين مسأله با دقت بسيار پرداخته اند.
اضافه بر فايده عملى، بايد همه آفاق قرآن روشن باشد و در هيچ زمينه اى نقطه مبهمى در آن وجود نداشته باشد.
از اين رو، حتى در جزئيات مربوط به قرآن، دقت هاى فراوان به كار رفته است.
در زمينه اولين آيه و سوره اى كه نازل شده محققان و قرآن شناسان عقيده دارند كه اولين سوره، سوره علق بوده كه پنج آيه اول آن در آغاز بعثت پيامبر نازل شده است.
روايات نيز اين قول را تاييد مى كند: از امام صادق 7 نقل شده است: اول ما نزل على رسول الله 6، بسم الله الرحمن الرحيم اقرا باسم ربك. (1) .
بخارى و مسلم در صحيح خود از عايشه حديثى را نقل كرده اند كه اولين وحى بر پيامبر را همراه با آيات اول سوره علق و رجوع پيامبر به خانه خديجه و ترديد آن حضرت در نبوت خود و رفتن به سوى ورقة بن نوفل و... ,تشريح مى كند.
متاسفانه اين حديث را غالب نگارندگان تاريخ قرآن از جمله سيوطى در الاتقان و زرقانى در مناهل العرفان نقل كرده اند.
حتى التمهيد كه خود در بحث مربوط به وحى، قصه ورقة بن نوفل را در حديثى مشابه نقل كرده و به شدت آن را رد مى نمايد، براى اثبات اين كه سوره علق اولين سوره است در دو قسمت به چنين حديثى استناد مى كند! ⁽²⁾ باتوجه به بديهى بودن اين قضيه كه همراه با بعثت پيامبر بوده است، اساسا نيازى به تمسك به چنين احاديث مجعولى نيست.
بعضى گفته اند: سوره «فاتحة الكتاب » نخستين سوره منزل است ⁽³⁾ .
زمخشرى در كشاف ضمن آن كه از ابن عباس و مجاهد همين قول را نقل كرده، گفته است: «اكثر مفسران عقيده دارند اولين سوره اى كه نازل شده، سوره فاتحة الكتاب است. »
⁽⁴⁾ اما اين سخن صحيح نيست; زيرا اولا اين افراد بسيار اندكند و ثانيا دانشمندان علوم قرآنى گفته اند: سوره «حمد» اولين سوره كاملى است كه نازل شده است; اما به اعتبار نزول آيات، پيش تر پنج آيه سوره علق نازل شده است. ⁽⁵⁾