بخش اول: كليات
كليات: علوم قرآنى و سير تاريخى نگارشها عناوين قرآن معانى قرآن وجه تسميه عربى بودن قرآن
هدفهاى آموزشى اين بخش عبارتند از:
1. آشنايى با اصطلاح علوم قرآنى و سير اجمالى نگارشهاى قرآنى.
2. نگرشى به عناوين قرآن در دو قسمت اسامى و اوصاف.
3. بررسى معانى «قرآن» در يك نگاه.
4. علت نامگذارى وحى آسمانى به «قرآن».
5. اهميت و جايگاه زبان عربى به عنوان زبان منتخب دين و قرآن.
برخى از منابع مهم اين بخش عبارتند از:
قرآن كريم; فهرست ابن نديم; مقدمه البرهان فى علوم القرآن; مقدمه التمهيد فى علوم القرآن; موجز علوم القرآن; مناهل العرفان; علوم قرآن و فهرست منابع; القرآن الكريم و روايات المدرستين; مجله بينات، شمارههاى 3 - 8; مقاله «سير نگارشهاى علوم قرآن»; كيهان انديشه، شماره 28، مقاله «سير تاريخى تفسير و علوم قرآن».
فصل اول: علوم قرآنى و سير تاريخى نگارشهاى آن
علوم قرآنى، به مجموعهاى از علوم اطلاق مىگردد كه براى فهم و درك قرآن مجيد به عنوان مقدمه فراگرفته مىشوند.
به بيان ديگر، مباحثى كه قبل از تفسير قرآن و فهم آيات الهى، آشنايى با آنها براى هر مفسر و محققى لازم است، مجموعه مباحث علوم قرآنى را تشكيل مىدهند.
زرقانى در تعريف آن مىگويد: مباحثى است متعلق به «قرآن» از جهت نزول قرآن، ترتيب، جمع، كتابت، قراءت، تفسير، ناسخ و منسوخ و نظاير اينها
(1) .
روشن است كه چنين تعريفى از علوم قرآنى حد و مرز مشخصى را براى مسائل قابل طرح در اين علم بيان نمىكند و از اين روست كه بعضى، شمار انواع اين علوم را پنجاه، برخى هشتاد و عدهاى چهارصد و يا حتى بيشتر از آن ذكر نمودهاند
(2) .
در حقيقت، دليل عمده اين اختلاف، نحوه نگرش آنان به قرآن از جوانب مختلف و شيوه تقسيمبندى مباحث آن به صورتهاى متفاوت بوده است.
به عنوان مثال، بدرالدين محمدبنعبدالله زركشى در البرهان فى علوم القرآن فهرست انواع علوم قرآنى را در 47 قسمت تنظيم نموده
(3) ; در حالى كه جلال الدين سيوطى نيز، كه به پيروى از زركشى تقسيمات خود را به «نوع» تعبير نموده، رقم انواع را به هشتاد رسانيده است.
(4) 