فصل سوم: نمونه هايى از متشابهات (1)

به طور قطع روشن ترين نمونه ها و مصاديق آيات متشابه را در قرآن، بايد در ميان آيات مربوط به صفات و افعال خداوند جست.
اين مجموعه از آيات در كنار آيات ديگرى كه به هدايت و ضلالت انسان ناظرند و يا مسائلى نظير وحى و موجودات غيبى را بيان مى كنند، امر را براى عده اى مشتبه ساخته است.
شايد بتوان گفت كه از همان قرن نخست تا به امروز در برخورد با اين گونه از آيات، برداشت هاى متفاوتى پديدار گشته كه بعضاً انحرافى بوده و به پيدايش فرقه هاى گوناگون انجاميده است.
در يك بررسى كوتاه و صرفاً براى آشنايى با علل پديدارى اين فرقه ها، كه مستندات هريك، شمارى از آيات قرآن كريم بوده است، اين آيات را مرور مى نماييم و همين جا يادآور مى شويم كه مذاهب انحرافى به وجود آمده در برداشت از آيات قرآن دو مسأله را از ياد برده بودند: يكى آن كه در برخورد با آيات (به عنوان مثال آيات مربوط به هدايت) ضرورى است كه آيات ديگر در همان زمينه را نيز مورد توجه قرار داده و از مجموع آيات به نتيجه رسيد.
ديگر آن كه علاوه بر بررسى همه جانبه آيات قرآن در يك زمينه خاص، بايد اين گونه آيات را با محكمات قرآن سنجيده و با آيات مادر منطبق نمود.
احتمال ديگرى كه در مورد برخى از هواداران مذاهب انحرافى، نظير مجسمه يا جبريه و امثال آنان مى رود، اين است كه گرايش ابتدايى به تجسيم يا جبر در آنان وجود داشته و در هنگام برخورد با قرآن طبعا آنان متوجه آياتى گرديده اند كه به ظاهر دلالت بر سمانيت خداوند، يا جبر مى كرده است، و چون با چنين پيش فرضى به قرآن روى آورده اند، در مقام توجيه آيات دسته مقابل برآمده و در نتيجه به انحراف كشيده شده اند.

مرورى بر آيات متشابه

الف) اوصاف الهى

1. ثم استوى الى السماء و هى دخان; ⁽²⁾ سپس آهنگ آفرينش آسمان كرد و آن بخارى بود.
2. ثم استوى على العرش; ⁽³⁾ آن گاه بر عرش استيلا يافت.
3. الرحمن على العرش استوى; ⁽⁴⁾ خداى رحمان كه بر عرش استيلا يافته است.
از آيات فوق به غلط برداشت «جا و مكان » براى خداوند شده است.
آياتى كه از «دست خدا» سخن گفته اند: ⁽⁵⁾ و يهود گفتند: «دست خدا بسته است. » دست هاى خودشان بسته باد و به سزاى آن چه گفتند، از رحمت خدا دور شدند. بلكه هر دو دست او گشاده است.
5. يدالله فوق ايديهم; ⁽⁶⁾ دست خدا بالاى دست هاى آنان است.
6. وان الفضل بيد الله يؤتيه من يشاء; ⁽⁷⁾ و فضل در دست خداست; به هركس بخواهد آن را عطا مى كند.
آيه ديگر، آيه رؤيت است:
7. وجوه يومئذ ناضرة الى ربها ناظرة; ⁽⁸⁾ در آن روز صورت هايى شاد و مسرور است و به پروردگارش مى نگرد!
آيات مربوط به اثبات «عين »!
8. واصبر لحكم ربك فانك باعيننا; ⁽⁹⁾ و در برابر دستور پروردگارت شكيبايى پيشه كن كه تو خود در حمايت مايى.
9. اصنع الفلك باعيننا و وحينا; ⁽¹⁰⁾ زير نظر ما و به وحى ما كشتى را بساز.