و در جاى ديگر: الله نزل احسن الحديث كتابا متشابها مثانى. ⁽⁴⁾
مراد از احكام آيات قرآن -در آيه فوق- به قرينه تفصيلى آيات، كه در همان آيه ذكر گرديده است، وضعيت آيات قبل از نزول تدريجى و تفصيلى و آيه به آيه است.
قرآن در مرحله قبل از نزول تدريجى از حقيقتى واحد و ثابت برخوردار بوده كه تجزيه و تكثر آيات (تفصيل) در آن راه نداشته است و به هنگام نزول تدريجى از مرحله احكام به مرحله تفصيل و تكثر، تغيير حالت داده است. ⁽⁵⁾
اطلاق وصف تشابه براى كل آيات در سوره زمر بدين معناست كه قرآن كتابى است كه همه آياتش با يكديگر هماهنگ است.
كتاب متشابه، يعنى كتابى كه در آن تضاد و اختلاف و اعوجاج راه ندارد، بلكه بر مجموعه آن نوعى مشابهت و يك نواختى و هماهنگى حاكم است و همگى يك هدف را دنبال مى كنند. ⁽⁶⁾
پس از بررسى دو اصطلاح «محكم و متشابه » به آيه اصلى بازمى گرديم.
در اين آيه، آيات محكمات، «ام الكتاب » معرفى شده اند.
ام از ريشه ام يؤم به معناى قصد يقصد است.
از آن جهت كه فرزند به مادر متوجه مى شود و قصد او را مى كند، «ام » مى گويند.
ام به معناى مرجع و مقصد است و ام الكتاب، يعنى آياتى كه براى آيات ديگر مرجع واقع مى شود.
محكمات به تصريح قرآن آيات مادر، مرجع و اساسى هستند; با اين ويژگى كه خود هيچ ابهامى نداشته، برطرف كننده ابهام و تشابه از آيات متشابهند.
ازهمين آيه مى توان استفاده نمود كه گرچه بخشى از آيات قرآن «متشابه » مى باشند; اما با ارجاع متشابهات به آيات محكم، از اين دسته از آيات نيز رفع تشابه مى گردد و مفهوم آنها نيز در سايه آيات محكمات معلوم مى شود; به عبارت ديگر گرچه بخشى از قرآن را آيات متشابه تشكيل مى دهد (بخش اندك) اما تشابه آيات، ذاتى و هميشگى نيست; زيرا قرآن خود، راه تبيين متشابهات را تعيين كرده، و در حقيقت راهكار رفع تشابه را نمايانده است.

تعيين محكم و متشابه (آرا و نظريات)

به طور كلى در زمينه محكم و متشابه نظريات ذيل اظهار شده است ⁽⁷⁾ :
1. متشابهات عبارت از حروف مقطعه اى هستند كه در اوايل بعضى از سور نازل شده اند و مابقى محكماتند.
2. محكمات حروف مقطعه اند و غير آنها آيات متشابهند.
3. آيات مبين در قرآن محكم و آيات مجمل، متشابهات قرآنند.
4. آيات ناسخ، محكم و آيات منسوخ، متشابهند.
5. محكمات، آياتى هستند كه دلايلى روشن و واضح دارند. اما بازشناسى متشابهات نياز به تأمل و تدبر دارد.
6. محكم عبارت است از: هر آيه اى كه آگاهى به آن -با برهان خفى يا جلى- ممكن باشد; به خلاف متشابه; مثل علم به زمان قيامت و....
7. آيات الاحكام، محكمات قرآن و مابقى متشابهاتند.
8. آيات محكمات، تأويل واحدى دارند; در حالى كه آيات متشابه، وجوه متعددى از تأويل در آنها محتمل است.