فصل هفتم: عاشقان نسخ
در فصل سوم، شروطى را براى تحقق نسخ ذكر كرديم و در فصل ششم به اين رهيافترسيديم كه از ميان اقسام سه گانه نسخ، تنها نسخ حكم بدون تلاوت جايزاست و در همينقسم آن چه در قرآن اتفاق افتاده، نسخ قرآن به قرآن است.
باتوجه به اين امور، مجموعه آياتناسخ و منسوخ در قرآن، شمارى اندك خواهندبود، كه البته فراگيرى آنها لازم است.
متاسفانه بسيارى از نويسندگان علوم قرآن -به ويژه آنان كه در زمينه ناسخ و منسوخ كتابمستقلى نگاشته اند- بدون توجه به شرايط نسخ و مراعات ساير ضوابط، چنان در تعيين آياتناسخ ومنسوخ مبالغه كرده اند كه ناآشنايان به كتاب الهى را به اين گمان انداخته اندكه گويااصل، در قرآن بر «نسخ » بوده است.
شيفتگى و گشاده دستى در خلق «نسخ » در قرآن،گروهى را واداشته تا تقسيمات عجيبى از خود ابداع نمايند و از زواياى گوناگونى به بحث در
زمينه نسخ قرآن بپردازند.
به عنوان نمونه تقسيمات زير رابنگريد:
الف) دسته بندى سوره هاى قرآن به اعتبار وجود ناسخ يا منسوخ
افراطيون گفته اند: سوره هاى قرآن به اين اعتبار به چهار دسته تقسيم مى شوند:
1. سوره هايى كه ناسخ و منسوخ ندارند (43 سوره).
2. سوره هايى كه ناسخ و منسوخ دارند (25 سوره و به نقل البرهان 31سوره).
3. سوره هايى كه فقط آيه ناسخ دارند (6 سوره).
4. سوره هايى كه فقط آيه منسوخ دارند (40 سوره).
(1) ما از ذكر نام سوره ها خوددارى نموده پاسخ دكتر صبحى صالح را به اين گروه بازمى گوييم:
در اين تقسيم، سوره هاى محكمات قرآن، كه خالى از نسخند، بيش از 43 سوره نيستند. بنابراين قاعده اوليه در قرآن، نسخ است، نه احكام! و اصل اين است كه سوره هاى قرآن ياناسخ داشته باشند يا منسوخ! حق اين است كه اصل و قاعده در تمام قرآن، احكام آيات آن
است; جز در مواردى كه دليل صريحى بر نسخ دلالت نمايد كه به آن اخذ خواهيم نمود....
(2) زرقانى ضمن انتقاد از نحاس، هبة الله بن سلامه و ابن حزم و ديگرانى كه در تاليف كتاب هاىناسخ و منسوخ خويش شمار آيات ناسخ و منسوخ را افزايش داده اند، اين امر را غلط قلمداد
نموده و منشاء اشتباه آنان را چنين بيان كرده است: اينان فريب چيزى را خورده اند كه از گذشتگان نقل گرديده و غافل شده اند كه مقصودگذشتگان از نسخ، معناى اصطلاحى امروز نبوده است; بلكه آنان ناسخ را اعم از بيان مجمل و
تقييد مطلق و نظاير آن مى دانسته اند....
(3) ب) وجود نسخ در يك آيه
شيفتگان نسخ در جست وجو براى يافتن نواسخ قرآن، گاه به نتايج جالبى رسيده اند; مثلا درمورد آيه يا ايها الذين آمنوا عليكم انفسكم لايضركم من ضل اذا اهتديتم
(4) گفته اند: اول آن،
منسوخ و آخر آن، ناسخ است!
(5) 