فصل پنجم: عربى بودن قرآن

زبان قرآن، زبان عربى است كه در قرآن، گاه به «قرآن عربى‏» (هفت مورد) و زمانى به «لسان عربى‏» (سه مورد) و يا «حكم عربى‏» (يك مورد) تعبير شده و در تمامى موارد استعمال، از آن با تجليل و عظمت‏ياد شده است.
قبل از بررسى موضوع عربى بودن كلام الهى، لازم است به يك اصل اساسى، كه خود قرآن آن را مطرح نموده است، اشاره‏كنيم.
ارسال رسولان و پيامبران الهى به سوى اقوام و ملت‏هاى مختلف، جز به زبان آن‏ها صورت نگرفته و اين هم زبانى هر پيامبر با قوم خويش يك اصل كلى و فراگير بوده است: وما ارسلنا من رسول الابلسان قومه ليبين لهم;⁽¹⁾ و ما هيچ پيامبرى را جز به‏زبان قومش نفرستاديم تا [ حقايق را] براى آنان بيان كند.
اين قاعده كلى در ارسال رسل الهى، در زمينه انزال كتب آسمانى نيز جارى گشته است: وكذلك اوحينا اليك قرآنا عربيا لتنذر ام‏القرى ومن حولها;⁽²⁾ و بدين گونه «قرآن عربى‏» به سوى تو وحى كرديم تا [مردم] مكه و كسانى را كه پيرامون آنند هشدار دهى.
بنابراين، عربى بودن قرآن امرى طبيعى بوده است; چرا كه پيامبر از ميان قومى مبعوث به رسالت گشت كه زبانشان عربى بود.
اين امر منافاتى با رسالت جهانى و دعوت همگانى او، كه براى همه عصرها و نسل‏هاست و هدايتگرى كتابش كه «هدى للناس‏» است، ندارد.
هشدار به مردم مكه، كه در سوره شورى آمده است، تنها از اين جهت است كه پيامبر در مراحل اوليه حركت جهانى خود مامور به هدايت بستگان، نزديكان و مردم منطقه خويش است.
معقول نيست كه پيامبرى به هدايت و ارشاد مامور گردد، آن گاه كتابى را كه مردم با زبان آن بيگانه‏اند، به آنان عرضه نمايد.
در مورد عربى بودن قرآن به اين واقعيت نيز بايد توجه شود كه زبان‏شناسان عقيده دارند كه زبان عربى از دامنه و گستره‏اى بسيار وسيع برخوردار است و از اين جهت بر ساير زبان‏ها تفوق و برترى دارد.
به عنوان مثال افعال در زبان عربى به جاى شش صيغه، چهارده صيغه دارند; تمام اسم‏ها مؤنث و مذكر دارند و افعال و ضماير و صفت‏ها هم مطابق آنها مى‏باشند.
فراوانى مفردات و اشتقاق كلمات، دستور زبان و فصاحت و بلاغت آن نيز، اين زبان را از ديگر زبان‏ها ممتاز مى‏سازد.
به همين دليل است كه در مورد زبان عربى قرآن در روايتى آمده‏است: يبين الالسن ولاتبينه الالسن;⁽³⁾ عربى فصيح، از واژه‏ها و ساختارى برخوردار است كه گويايى ديگر زبان‏ها را دارد در حالى كه زبان‏هاى ديگر گويايى زبان عربى را ندارند.
براساس روايتى كه ابن عباس از پيامبر نقل كرده است، زبان عربى، زبان اهل بهشت است.⁽⁴⁾
بدون ترديد خداوند براى آخرين كتاب آسمانى خود، كه تا ابد زنده و پاينده خواهد بود، بهترين زبان را انتخاب مى‏كند و براى دفع هرگونه ابهامى، همه‏جا انتخاب آن را به خود نسبت داده و از آن به «عربى مبين‏» ياد مى‏كند.
اينك نظرى كوتاه و گذرا به برخى از اين آيات: