فصل سوم: ابعاد اعجاز قرآن (وجوه اعجاز)

قرآن از ابعاد و زواياى مختلف معجزه است و اعجاز آن اختصاصى به فصاحت و بلاغت ندارد. برخى از اين ابعاد را قرآن خود به صراحت بيان نموده و در مورد آنها «تحدى »⁽¹⁾ كرده است.
برخى ديگر از وجوه اعجاز وجود دارند كه در مورد آنها تحدى خاصى در قرآن صورت نگرفته است. اين موارد مشمول آيات تحدى به صورت عام قرار مى گيرند.
در اين فصل ابعاد تحدى را، صرف نظر از اين كه تحدى خاصى داشته باشند يا نه، مورد بررسى قرار مى دهيم.
ناگفته پيداست كه هيچ كس نمى تواند مدعى بررسى همه جانبه ابعاد اعجاز قرآن باشد; چراكه مسلماً بسيارى از رموز و شگفتى هاى قرآن بر ما هنوز پوشيده مانده است.
شايد بتوان گفت: حصر و برشمردن همه وجوه اعجاز قرآن و بازشناسى دقيق آنها، خود اعجازى ديگر است.
با اين مقدمه به بررسى ابعاد اعجاز مى پردازيم:

1. شخصيت پيامبر

يكى از نكات مهمى كه قرآن براى اعجازش به آن اشاره نموده است، توجه به شخصيت پيامبر و آورنده قرآن است.
پيامبر در مكتب هيچ دانشمند و معلمى حاضر نگشته بود و همگان مى دانستند كه او امى و درس ناخوانده است.
در دوره چهل ساله زندگى قبل از بعثت كه دو ثلث عمر او را تشكيل مى دهد، از او هيچ شعر و نثرى ديده نشده است.⁽²⁾
ناگهان چنين پيامبرى، كتابى را عرضه مى دارد كه بزرگان روزگار در مقابلش درمى مانند.
قرآن همين نكته را بخشى از اعجاز خويش دانسته به آن تحدى مى كند: قل لو شاء الله ما تلوته عليكم ولا ادريكم به فقد لبثت فيكم عمرا من قبله ا فلا تعقلون;⁽³⁾ بگو: اگر خدا مى خواست آن را بر شما نمى خواندم و خدا شما را بدان آگاه نمى گردانيد.
قطعا پيش از آن روزگارى در ميان شما به سر برده ام.
آيا فكر نمى كنيد؟ قرآن در رد سخنان كسانى كه مى گفتند فردى از روميان معلم پيامبر بوده است⁽⁴⁾ مى فرمايد: ولقد نعلم انهم يقولون انما يعلمه بشر لسان الذى يلحدون اليه اعجمى وهذا لسان عربى مبين;⁽⁵⁾ و نيك مى دانيم كه آنان مى گويند: جز اين نيست كه بشرى به او مى آموزد [نه چنين نيست] زبان كسى كه اين نسبت را به او مى دهند غيرعربى است و اين قرآن به زبان عربى روشن است.
حال پيامبرى كه در جايى درس نخوانده است، كتابى بر بشر و درس آموختگان عرضه مى كند كه سرشار از معارف و حكمت ها و هدايت هاست و خود معلم كتاب و حكمت مى گردد.⁽⁶⁾
نگار من كه به مكتب نرفت و خط ننوشت به غمزه مسأله آموز صد مدرس شد

2. فصاحت و بلاغت (اعجاز بيانى)

در اين مورد نيز تحدى صورت گرفته است.
آيات پنج گانه تحدى - كه در فصل دوم بررسى نموديم - حداقل ناظر بر فصاحت و بلاغت بوده اند;⁽⁷⁾ زيرا ويژگى مهم مخاطبان پيامبر، كه به مقابله فرا خوانده شدند، فصاحت و بلاغت آنان بود.