مطالعه آزاد

انواع اختلاف قراءات

شايد اين سؤال براى آنان كه به «قراءات قرآن » توجه نموده اند، پيش آمده باشد كه اختلاف قراءات در چه زمينه هايى است؟ آيا مى توان تمام اختلافات را تحت انواع و اقسامى خاص ضابطه مند نمود؟ شايد بتوان بدين پرسش، پاسخ مثبتى داده در يك استقصا و بررسى كامل، اختلافات را در دسته بندى هاى مشخصى قرارداد.
گرچه منشا بخش مهمى از اختلافات را، كه در قراءات قرآن به وجود آمده است، مى توان در اختلاف لهجه ها جست وجو كرد، اما بى گمان علل و عوامل ديگرى نيز در اختلافات نقش داشته اند.
اساسا برخى از اختلافات در قراءت، نظير تقديم يا تاخير يك كلمه و يا زيادى يا نقصان يك كلمه يا حرف و يا اختلافات اعرابى، هيچ گونه ربطى به تفاوت لهجه نداشته طبيعتا از آنها ناشى نشده اند.
اين واقعيت، برخى از دانشمندان را واداشته است تا با ذهنيتى كه از حديث «سبعة احرف » داشته اند، بكوشند انواع اختلافات قراءات را در قرآن در هفت نوع خلاصه نمايند.
حتى بعضى معناى حديث را به جاى اختلاف لهجه ها، به همين انواع هفت گانه اختلاف تفسير كرده اند. ⁽¹⁸⁾
قبل از طرح اين انواع، يادآورى دو نكته لازم است: الف) تلاش دانشمندان اهل سنت براى حصر انواع در هفت نوع، آنان را در نوعى تنگنا قرار داده است; به گونه اى كه گاه مجبور شده اند، انواع مختلف و متعددى را تحت عنوان يك نوع به حساب آورند.
روشن است كه اين مقدار التزام و تعبد به عدد هفت، از عشق به همان حديث ناشى شده است.
ب) در نحوه و كيفيت دسته بندى انواع هفت گانه قراءات، تفاوت هاى مهمى به چشم مى خورد كه خود گوياى تصنعى بودن اين تقسيمات است.

الف) نظر ابن قتيبه

1. اختلاف در حركت اعرابى يا بنايى كلمه بدون آن كه شكل كلمه يا معناى آن تغيير كند; مثل قول خداوند هن اطهر لكم، ⁽¹⁹⁾ به رفع «اطهر» يا نصب آن.
و يا قول خداوند و يامرون الناس بالبخل به ضم «با» و سكون «خا»، و يا به كسره آن دو.
2. اختلاف در حركت اعرابى و بنايى كلمه، به گونه اى كه شكل كلمه ثابت اما معنا تغيير كند; مانند ربنا باعد بين اسفارنا، ⁽²⁰⁾ كه به دو صورت فعل ماضى و فعل امر قراءت شده است.
و ادكر بعد امة، ⁽²¹⁾ كه «امه » قراءت شده است. ⁽²²⁾
3. اختلاف در حروف كلمه نه اعراب آن، بدون هيچ گونه تغييرى در شكل و معناى كلمه و انظر الى العظام كيف ننشزها، ⁽²³⁾ كه ننشرها قراءت شده است.
4. اختلاف در كلمه، به گونه اى كه شكل كلمه عوض شود، ولى معنا همان است ان كانت الا صيحة واحدة، ⁽²⁴⁾ كه زقية واحدة قراءت شده است.
و يا كالعهن المنفوش ⁽²⁵⁾ كه كالصوف المنفوش قراءت شده است.
5. اختلاف در كلمه به گونه اى كه شكل و معنا هر دو عوض شوند طلح منضود ⁽²⁶⁾ كه طلع منضود قراءت شده است.