پس از ابوالاسود، يحيى بن يعمر، نصر بن عاصم و خليل بن احمد، روند اصلاح شيوه نگارش قرآن ادامه يافت; اما بيشتر مردم از ترس اين كه مبادا در رسم الخط عثمانى كه به ديد تقدس و تبرك به آن مى نگريستند، بدعتى راه يابد، در برابر اصلاحات محتاطانه برخورد مى كردند.
اصولا مراحل نشانه گذارى قرآن كريم سه مرحله متفاوت را پشت سر گذاشت: 1. مرحله مخالفت با هر گونه تنقيط و تشكيل (اعراب گذارى).
2. مرحله تجويز.
3. مرحله تشويق ⁽¹⁵⁾ .
جالب آن است كه بدانيم همه افرادى كه اين مواضع متضاد و مخالف باهم را داشته اند، انگيزه و عامل واحدى آنان را به چنين گرايش هايى واداشته است.
منشا همه اين افكار، علاقه شديد و اهتمام كامل آنان به صيانت و حفاظت از نص قرآن بوده است.
عده اى از فرط احتياط تا آغاز قرن پنجم نيز اصرار مى ورزيدند، قرآن را از روى مصاحفى تلاوت كنند كه فاقد نقطه و نشانه هاى ديگر باشد ⁽¹⁶⁾ .

تغيير رسم الخط قرآن

امروزه قوانين خاصى براى نگارش و رسم الخط در زبان هاى مختلف دنيا رايج است.
رعايت اين قوانين در بهتر فهميدن و بهتر فهماندن و نيز مصون بودن از اشتباهات، بسيار مؤثر است.
زبان عربى نيز از اين قاعده مستثنا نيست.
اما در مورد قرآن، كه رسم الخط آن همان رسم عثمانى است، در بسيارى از موارد با رسم الخط شناخته شده و قابل قبول كنونى مغايرت دارد.
در مورد قرآن كريم از بعضى نشانه گذارى ها نظير علايم تعجب، سؤال و غيره كه صرف نظر كنيم، اشكالات رسم الخطى فراوان در آن مشاهده مى شود.
در بعضى از موارد حتى تناقضاتى در رسم الخط عثمانى يافت مى شود كه به نمونه هايى از آن اشاره مى گردد:
اصحاب لئيكة (شعراء: 176، ص: 13) ...
اصحاب الايكه (حجر: 78، ق: 14) فقال الضعفؤا (ابراهيم: 21) ...
ليس على الضعفاء (توبه: 91) فلا يستئخرون ساعة (يونس: 49) ...
لايستاخرون ساعة (اعراف: 34)
يمح الله الباطل (شورى: 24) ...
يمحوا الله مايشاء (رعد: 39)
قال يبنؤم (طه: 94) ...
قال ابن ام (اعراف: 150)
نويسنده التمهيد غلطهاى املايى مصحف عثمانى را بالغ بر هفت هزار مى داند و فهرستى از آنها ارائه كرده است ⁽¹⁷⁾ .
سؤالى كه در اين جا مطرح است، جواز يا عدم جواز تصحيح رسم الخط عثمانى به صورت رسم الخط صحيح امروزى است; به عبارت ديگر آيا مى توان رسم الخط قرآن را كه به اعتراف همه، پر از اشتباهات نگارشى است، به صورت صحيح و مطابق با قواعد نگارشى روز درآورد؟ اين سؤال از دير باز مطرح بوده و عموما پاسخ بدان منفى بوده است.
زحيلى مى گويد: مجموع عالمان و ازجمله امام مالك و احمد معتقدند كه كتابت قرآن به همان رسم مصحف عثمانى امام، واجب و مخالفت خط آن در جميع اشكالش حرام است; زيرا اين رسم در يك كلمه دلالت بر قراءات مختلف مى كند.