1ـ نامهاى اين سوره :.
مـفسران براى اين سوره نامهاى زيادى كه بالغ بر ده نام مى شود ذكر كرده اند,كه از همه معروفتر «برائت » و «توبه » و «فاضحه » است .
2ـ تاريخچه نزول سوره :.
ايـن سوره آخرين سوره يا از آخرين سوره هايى است كه بر پيامبر(ص ) درمدينه نازل گرديد, آغاز نـزول آن را در سال نهم هجرت مى دانند, و قسمتى از آن پيش از جنگ تبوك , و قسمتى به هنگام آمادگى براى جنگ , و بخش ديگرى از آن پس از مراجعت از جنگ نازل شده است . آيـات آغاز اين سوره كه پيرامون وضع باقيمانده مشركان بود در مراسم حج به وسيله امير مؤمنان على (ع ) به مردم ابلاغ شد.
3ـ محتواى سوره :.
قـسـمـت مـهمى از اين سوره پيرامون باقيمانده مشركان و بت پرستان و قطع رابطه با آنها, و الغا پيمانهايى است كه با مسلمانان داشتند. قسمت مهم ديگرى از اين سوره از منافقان و سرنوشت آنان سخن مى گويد,و به مسلمانان شديدا هشدار مى دهد و نشانه هاى منافقان را بر مى شمرد. بخش ديگرى از اين سوره پيرامون اهميت جهاد در راه خدا و اتحاد صفوف است . بـخـش مـهم ديگرى از اين سوره به عنوان تكميل بحثهاى گذشته از انحراف اهل كتاب (يهود و نصارى ) از حقيقت توحيد, و انحراف دانشمندانشان از وظيفه رهبرى و روشنگرى سخن مى گويد . و از آنـجـا كـه جـامـعه اسلامى در آن روز نيازهاى مختلفى پيدا كرده بود, كه مى بايست برطرف گـردد, بـه هـمـين مناسبت بحثى از زكات , و پرهيز از تراكم و كنزثروت , و لزوم تحصيل علم , و وجوب تعليم افراد نادان را يادآور مى شود. عـلاوه بـر مباحث فوق , مباحث ديگرى مانند داستان هجرت پيامبر(ص ),مساله ماههاى حرام كه جـنـگ در آن مـمـنوع است , موضوع گرفتن جزيه از اقليتهاى دينى و امثال آن به تناسب مطرح گرديده است . اهـميت نكات مختلفى كه در اين سوره به آنا اشاره شده به قدرى زياد است كه از پيامبر نقل شده كـه فرمود: سوره برائت و توحيد با هفتاد هزار صف از صفوف ملائكه بر من نازل گرديد و هركدام اهميت اين دو سوره را توصيه مى كردند!.
4ـ چرا اين سوره «بسم اللّه » ندارد ؟.
پـاسخ اين سؤال را چگونگى شروع اين سوره به ما مى دهد, زيرا اين سوره درواقع با اعلان جنگ به دشـمنان پيمان شكن , و اظهار برائت و بيزارى و پيش گرفتن يك روش محكم و سخت در مقابل آنـان آغـاز شـده اسـت , و روشـنگر خشم خداوندنسبت به اين گروه است و با «بسم اللّه الرحمن الـرحـيـم » كـه نشانه صلح و دوستى ومحبت و بيان كننده صفت رحمانيت و رحيميت خداست , تناسب ندارد. حديبيه اين اعلام برائت و بيزارى خداوندو پيامبرش از مشركانى كه به آنها عهد بسته ايد, مى باشد
براة من اللّه ورسوله الى الذين عاهدتم من المشركين پيمانهاى مشركان الغا مى شود !.
در مـحـيـط دعـوت اسـلام گروههاى مختلفى وجود داشتند گروهى باپيامبر(ص ) هيچ گونه پيمانى نداشتند, و پيامبر(ص ) در مقابل آنها نيز هيچ گونه تعهدى نداشت . گـروههاى ديگرى در «حديبيه » و مانند آن پيمان ترك مخاصمه با رسول خدا(ص ) بسته بودند در اين ميان بعضى از طوائفى كه با پيامبر(ص ) پيمان بسته بودند, يك جانبه و بدون هيچ مجوزى پـيمانشان را به خاطر همكارى آشكار بادشمنان اسلام شكستند, و يا در صدد از ميان بردن رسول خدا(ص ) برآمدند. اين آيه به تمام مشركان ـبت پرستان ـ اعلام مى كند كه : هرگونه پيمانى بامسلمانان داشته اند, لغو خـواهد شد, مى گويد: «اين اعلام برائت و بيزارى خداوندو پيامبرش از مشركانى كه به آنها عهد بسته ايد, مى باشد» (براة من اللّه ورسوله الى الذين عاهدتم من المشركين ). از روايـات اسلامى استفاده مى شود كه على (ع ) مامور شد در آن روز
چهارموضوع را به مردم ابلاغ
كند:.
1ـ الغاى پيمان مشركان .
2ـ عدم حق شركت آنها در مراسم حج در سال آينده .
3ـ ممنوع بودن طواف افراد عريان و برهنه كه تا آن زمان در ميان مشركان رائج بود.
4ـ ممنوع بودن ورود مشركان در خانه خدا.
