2 . معدوله و محصّله

گاهى در قضيّه ، ادات سلب به صورت جزئى از موضوع يا جزئى از محمول و يا جزئى از هر دو به كار مى رود . موضوع يا محمولى كه بدين گونه از صورت اصلى خود عدول مى كند يك حدّ سلبى خوانده مى شود و قضيّه را در اين صورت معدوله مى گويند ؛ مانند نابينا نيازمند يارى است . در برابر قضيّه معدوله ، قضيّه محصله قرار دارد . منظور از محصله ، قضيّه اى است كه موضوع يا محمول و يا طرفين آن از الفاظ ايجابى تشكيل شده باشند ؛ مانند على عادل است ، آسمان ابرى نيست .

بنابراين ، تحصيل و عدول مربوط به موضوع و محمول قضيّه است ؛ ولى سلب و ايجاب بيان كننده كيفيت نسبت در قضيّه است . از اين رو، هر يك از اقسام محصله و معدوله ممكن است موجبه و يا سالبه باشد .

مجموعه حالات صورت هاى قضيّه حملى از جهت تحصيل و عدول و با در نظر گرفتن سلب و ايجاب به شرح زير است :

1 . موجبه محصّلة الموضوع : على نابينا است . نام ديگر اين قضيه موجبه معدولة المحمول است .

2 . موجبه محصّلة المحمول : نابينا نيازمند يارى است . نام ديگر اين قضيه موجبه معدولة الموضوع است .

3 . موجبه محصّلة الطرفين : تهران شهرى بزرگ است .

4 . موجبه معدولة الطرفين : نامسلمان بى سعادت است .

5 . سالبه معدولة الموضوع : نابينا مستحق سرزنش نيست .

6 . سالبه معدولة المحمول : انسان ناسپاس نيست .

7 . سالبه معدولة الطرفين : نابينا ناشنوا نيست .

8 . سالبه محصّلة الطرفين : ظلم پايدار نيست .

3 . موجّهه و مطلقه

قبل از تبيين اين تقسيم ، ناگزير بايد دو اصطلاح مادّه و جهت را توضيح دهيم تا