تميز كلى ذاتى از كلى عرضى در شناخت كليات خمسه و روش درست تعريف، ضرورى است؛ زيرا دانشمندان مى كوشند امور را حتى المقدور به ذاتيات آنها تعريف كنند نه به عرضيات.

اقسام كلّى ذاتى و كلّى عرضى

مفهوم كلى در مقابل حقيقت افراد خود، يا خارج از حقيقت آنهاست (كلى عرضى( و يا خارج از حقيقت آنها نيست )كلى ذاتى(. آنچه خارج از حقيقت شى ء است يا متعلق و منحصر به يك حقيقت است )عرضى خاص يا خاصه( و يا متعلق و منحصر به يك حقيقت نيست )عرضى عام(. اما آنچه خارج از حقيقت شى ء نيست يا تمام حقيقت آن است )نوع( و يا جزء حقيقت آن است كه در اين صورت يا بين تمام افرادى كه حقيقت يكسانى ندارند مشترك است )جنس) و يا به افرادى كه حقيقت يكسانى دارند مختص است )فصل).

بنابر آنچه گذشت، اقسام مفهوم كلى پنج قسم است كه به صورت زير تعريف مى شود:

1 . نوع. مفهومى است كلى، كه بيانگر تمام ذات يا حقيقت شى ء است. براى مثال وقتى مى گوييم: اين شى ء طلاست يا آن حيوان اسب است، طلا تمام حقيقت شى ء نخست و اسب تمام حقيقت شى ء دوم را بيان مى كند. پس هر يك از اين دو كلى، نوع خواهند بود.

تعريف كاربردى: نوع، مفهومى است كلى كه در پاسخ به سؤال از چيستى افراد متحد الحقيقه ذكر مى شود؛ براساس اين تعريف، هرگاه از چيستى (ماهيّت) افرادى كه حقيقت آنها يكى است پرسيده شود، پاسخ آن نوع خواهد بود؛ مثلاً اگر سؤال شود: على، حسن و حسين چه هستند؟ بايد گفت: انسان. بنابراين، كلى انسان، نوع شمرده مى شود.

2 . جنس. مفهومى است كلى كه بيانگر بخشى از حقيقت شى ء و اعم از آن است؛ مانند مفهومِ كلى حيوان نسبت به انسان و شتر.

تعريف كاربردى: جنس، مفهومى است كلى كه در پاسخ از چيستى افراد مختلف الحقيقه ذكر مى شود، مثلاً اگر از چيستى (ماهيّت) مجموعه اى كه شامل يك چوپان، يك گلّه گوسفند و يك سگ است سؤال شود، چون افراد مورد سؤال داراى حقايق مختلف و متفاوتند پاسخ واحدى كه بيان كننده حقيقت كامل همه اين افراد باشد وجود نخواهد داشت. پس پاسخ متناسب به ناچار پاسخى است كه فقط بخشى از چيستى، يعنى حقيقت مشترك آنها را بيان