انواع مغالطه

از بحث هاى گذشته دانستيم كه اگر استدلال واجد اركان يا شرايط لازم به لحاظ ماده يا صورت و يا هر دو نباشد، استدلالى مغالطى است. بنابر اين، انواع مغالطه به تعداد اركان و شرايط انواع استدلال - به لحاظ ماده و صورت - است.

از آن جا كه استدلال به دو گونه مباشر و غيرمباشر تقسيم مى شود و هر يك نيز داراى انواعى است، بايد در هر نوع اركان و شرايط مخصوص به آن - به لحاظ ماده و صورت - بررسى شود، تا خطا در هر گونه استدلال به درستى شناخته شود.

الف) استدلال مباشر

دانسته شد كه اگر استنتاج و اكتساب يك تصديق تنها از يك قضيه ديگر باشد، استدلال مباشر ناميده مى شود. با انواع استدلال مباشر در بحث هاى گذشته آشنا شديد. حال اگر در هر نوع رعايت اركان و شرايط آن نشود ،(41( مغالطه صورت گرفته است ؛)42) مثلاً نقيض موجبه كليه، سالبه كليه دانسته شود ؛ آن گاه از كذب قضيه هر حيوانى انسان است صدق قضيه هيچ حيوانى انسان نيست نتيجه گرفته شود و يا مثلاً از صدق قضيه موجبه كليه، صدق عكس آن به همان صورت )موجبه كليه) توهّم شود ؛ مانند اين كه وقتى مى گويند هر شى ء مادى موجود است توهّم شود كه هر موجودى شى ء مادى است. و يا مثلاً از قضيه بعضى معصومين پيامبر نيستند توهّم شود كه بعضى پيامبران معصوم نيستند زيرا گفته شد كه سالبه جزئيه عكس مستوى ندارد.