تاريخچه منطق

منظور از تاريخ علم منطق، زمان تولد و چگونگى شكوفايى و رشد اين دانش به عنوان مجموعه اى مدوّن است و گرنه، هم چنان كه در درس نخست بيان شد، ذهن انسان به طور تكوينى و براساس خلقت به گونه اى آفريده شده است كه در جريان تفكر به شيوه اى خاص عمل مى كند و از اين جهت، هرگز تابع دستور و يا قانون جعلى كسى نيست؛ به عبارت ديگر، تاريخ تولد منطق تكوينى مقارن تاريخ تولد انسان است، اما منطق به عنوان دانشى مستقل و مجموعه اى از قواعد مدوّن انديشه، سال ها پس از خلقت انسان، تأليف و تدوين شد.

اگرچه دقيقاً نمى توان مشخص كرد انسان از چه زمانى به وجود قوانين و قالب هايى در انديشه خود، كه چارچوب انديشيدن صحيح وى را تشكيل مى داده پى برده است؛ ولى شواهدى در دست است كه نشان مى دهد آثارى از تفكر منظم انسان در مراكز تمدن قديم، مانند ايران، چين و هندوستان وجود داشته است.

بدون ترديد بستر تاريخى و فضاى فكرى پيدايش علم منطق در سرزمين يونان با انديشورانى كه به زبان يونانى سوفيست يعنى حكيم و دانشور ناميده مى شده اند ارتباطى مستقيم داشته است. ايشان معلمانى حرفه اى بودند كه فن خطابه و مناظره را تعليم مى دادند و وكلاى مدافع، كه در آن روزگار بازار گرمى داشتند، براى دادگاه ها مى پروراندند. اين حرفه اقتضا مى كرد شخص وكيل بتواند هر ادعاى حق يا باطلى را اثبات و در مقابل، هر ادعاى مخالفى را رد كند. نتيجه طبيعى استمرار اين گونه آموزش هاى نادرست، كم كم اين فكر را در ايشان و عده اى ديگر به وجود آورد كه اساساً حقيقتى وراى انديشه انسان به عنوان واقعيتى ثابت، وجود ندارد.

در چنين فضاى انديشه اى و آشوب فكرى، دانشمندانى چون سقراط، افلاطون و ارسطو در صدد برآمدند در مقابل سوفيست ها روشى را براى جريان انديشه صحيح تدوين كنند تا با آن، بتوان درستى و يا نادرستى استدلال را تشخيص داد. بدين صورت، علمِ منطق در سرزمين يونان و در حدود چهار قرن قبل از ميلاد به عنوان دانشى مستقل و مدوّن پا به عرصه وجود گذاشت.

پس از آن كه علوم يونانى از طريق حوزه اسكندريه به عالم اسلام راه يافت، در زمان