حصر عقلى صناعات

استدلال يا حجت بر اساس مواد و مقدمات به كار رفته در آن ، به پنج صناعت ( صناعات خمس ) تقسيم مى شود . اين صناعات عبارتند از : 1 . برهان، 2 . جدل، 3 . مغالطه، 4 . خطابه، 5 . شعر. تقسيم فوق بر اساس حصر عقلى به صورت زير قابل تبيين است :

استدلال يا مفيد تصديق نيست ( شعر ( و يا مفيد آن است . در اين صورت يا افاده تصديق جازم نمى كند ) خطابه ( و يا افاده تصديق جازم مى كند . در اين حالت يا در آن اعتبارِ حق نشده است ) جدل ( و يا اعتبار حق شده است . در اين فرض يا واقعاً منطبق بر حقيقت است ) برهان ( و يا در واقع منطبق بر آن نيست ) مغالطه ) .)29)

تعريف برهان

برهان استدلال معتبرى است كه فقط از مقدمه يا مقدمات يقينى - به معناى اخص (تصديق جازم مطابق واقع كه بر اساس تحقيق باشد) - تشكيل مى شود و ضرورتاً نتيجه اى يقينى به دست مى دهد. بنابراين برهان علاوه بر ماده به لحاظ صورت نيز بايد در نهايت استوارى و اتقان باشد. با اين حساب، نمى توان از استقراء ناقص و تمثيل در برهان استفاده كرد . از نظر منطقيون، برهان منطقى ترين روش انديشه است و براى كسب مهارت در اين فن علاوه بر شناخت قواعد صورىِ استدلال و آشنايى با قضاياى يقينى ، ممارست مستمر نيز لازم است.

اقسام برهان

برهان بر دو قسم است : برهان لمّى و برهان انّى .

1 . برهان لمّى

برهان لمّى برهانى است كه در آن از وجود علت به وجود معلول پى مى برند ؛ مثل اين فلز حرارت ديده است . هر فلز حرارت ديده اى منبسط است . پس اين فلز منبسط است .