موجب چنين تصديقى نمى شود بلكه اين تصديق نيازمند استدلالى است كه در ذهن حضور دارد ؛ مثل عدد چهار بر دو قسمت مساوى قابل تقسيم است. هر عددى كه بر دو قسمت مساوى قابل تقسيم باشد زوج است. پس عدد چهار زوج است . بنابراين، مى توان گفت : فطريات قضايايى اند كه قياس آنها با خودشان همراه است .

2 . مظنونات

مظنونات ، يعنى قضايايى كه ذهن آنها را مى پذيرد ، اما نه با تصديق ثابت جازم ، بلكه همواره امكان نقيض آن نيز به ذهن مى آيد ، ولى ذهن آن را بر نقيضش رجحان مى دهد ؛ مانند هر كس شبانه در كوى آمد و شد دارد ، قصدى سوء دارد .

ظن معانى متعددى دارد كه عبارتند از : الف) باور غير جازم ؛ ب) آنچه يكى از سه خصلت يقين معتبر(28) در باب برهان را نداشته باشد ؛ مثل ظن صرف ، قول جازم غير مطابق ، قول جازم مطابقِ غير ثابت ؛ ج) تصديق مطابق غير ثابت .

مراد از ظن در صناعات خمس ، باور غير جازم است ؛ يعنى تصديقى كه خلاف آن محال نيست .

3 . مشهورات

مشهورات در دو معنا به كار مى رود :

1 . مشهورات به معناى اعمّ . مراد از آن قضايايى است كه مورد قبول و اعتقادِ همه يا بيشتر مردم يا اعتقاد بسيارى از دانشمندان يك علم است ، هرچند سبب چنين قبولى يقينى بودن آن باشد. مانند تسلسل محال است ، كل از جزء خود بزرگ تر است . مشهورات به معناى اعم ، يقينيات شش گانه را نيز شامل مى شود .

2 . مشهورات به معناى اخصّ ( مشهورات صرف ) عبارت است از : باورهايى كه عموم مردم به دليل گرايش هاى روانى ، عواطف درونى و امورى از اين قبيل آن را قبول دارند . رواج چنين عقيده اى از آن جهت كه اين قضايا حاكى از حقيقتى در عالم واقع باشد نيست . در صناعات خمس، منظور از مشهورات قضايايى است كه تصديق آنها جز از طريق شهرت