صناعات خمس

دانستيم كه براى كشف مجهول از طريق فكر، دست كم دو شرط اساسى وجود دارد : 1 . انتخاب معلومات مناسب و صحيح ؛ 2 . تنظيم و صورت بندى درست آنها .

فقدان هر يك از اين دو شرط ، مانع رسيدن به حقيقت خواهد بود . اگر ذهن در جريان تفكر دچار خطا شود، منشأ آن دست كم نبود يكى از دو شرط مذكور است . بنابر اين، اگر منطق معيار سنجش خطاىِ انديشه است، بايد قواعد عام انديشه را در هر دو نوع خطا بيان كند . با اين وصف، درستى يك استدلال بر دو ركن استوار است : ماده و صورت .

در بخش گذشته ، كم و بيش با ساختار صورى استدلال ، اقسام آن و اعتبار منطقى هر قسم آشنا شديم و اينك در مقام بررسى مواد استدلال هستيم .(25) بنابراين، موضوع صناعات خمس، بررسى استدلال به جهت مواد آن است و مراد از ماده استدلال ، نوع قضايايى است كه نتيجه استدلال بر آنها مبتنى است .

مبادى و مقدمات استدلال

مواد به كار رفته در استدلال بر اساس استقرا هشت قسم است : يقينيّات ، مظنونات ، مشهورات ، وهميّات ، مسلّمات ، مقبولات ، مشبّهات و مخيّلات .

شايان توجه است كه مواد به كار رفته در استدلال از دو حال خارج نيست : يا نياز به اثبات دارد و يا نيازى به آن ندارد . حال اگر ماده اى در هر يك از هشت دسته فوق محتاج اثبات و بيان نباشد، مبدأ و اگر نيازمند استدلال باشد، فقط ماده ناميده مى شود . روشن است كه تمام دانش هاى بشرى ناگزير بايد به مبادى منتهى شود ؛ زيرا در غير اين صورت، دستيابى به