شرايط عمومى قياس اقترانى

منظور از شرايط عمومى قياس اقترانى ضوابط منطقى است كه در تمام ضرب هاى منتج شكل هاى چهارگانه يافت مى شود . شرايط عمومى قياس عبارت است از :

1 . كلّيت يكى از دو مقدّمه . يعنى هر دو مقدّمه جزئى و شخصى نباشد ؛ زيرا در اين صورت انتاج قياس هميشگى و دائمى نخواهد بود ؛ مانند بعضى از كبوتران سفيدند . بعضى از سفيدها برفند . پس بعضى از كبوتران برفند . در اين مثال اگرچه هر يك از مقدّمات به تنهايى صادقند ولى نتيجه كاذب است . علّت اين نادرستى ، جزئى بودن صغرى و كبرى است .

2 . موجبه بودن يكى از دو مقدّمه . يعنى هر دو مقدّمه سالبه نباشد ؛ مانند هيچ انسانى سنگ نيست . هيچ سنگى متفكّر نيست . پس هيچ انسانى متفكّر نيست . نتيجه اين قياس نادرست است ؛ زيرا چه بسا يك شى ء با دو چيز متباين باشد ؛ در حالى كه آن دو چيز خود با يكديگر هيچ گونه تباينى نداشته باشند .

3 . اگر صغرى سالبه باشد ، كبرى جزئيه نباشد ؛ زيرا در اين صورت انتاج قياس هميشگى و دائمى نخواهد بود ؛ مانند هيچ كلاغى انسان نيست . برخى از انسان ها سياهند . پس بعضى از كلاغ ها سياه نيستند .

قياس اقترانى شرطى

آنچه تاكنون درباره قياس اقترانى بيان كرديم ، مربوط به قياس هاى اقترانى حملى بود ؛ امّا اگر يكى از مقدّمات قياس اقترانى و يا هر دو مقدّمه آن قضيّه شرطى (متّصل يا منفصل) باشد، آن گاه قياس اقترانى شرطى خوانده مى شود . ساختار منطقى چنين قياس هايى و بيان حالت هاى منتج آن بسيار متنوع و گاه مشكل آفرين است . كافى است به اعتبارهاى زير ، قياس اقترانى شرطى را ملاحظه كنيم . اين قياس از جهت نوع مقدّمات داراى پنج صورت است :

1 . مركب از دو مقدّمه منفصل ؛ 2 . مركب از دو مقدّمه متصل ؛ 3 . مركب از يك مقدّمه متصل و يك مقدّمه منفصل ؛ 4 . مركب از يك مقدّمه حملى و يك مقدّمه متصل ؛ 5 . مركب از