ضوابط منطقى قياس اقترانى

قياس اقترانى در هر حالتى منتج نيست . انتاج هر يك از شكل هاى آن بستگى به شرايط و ضوابط منطقى خاصّى دارد . اين شرايط را به دو قسم مى توان دسته بندى كرد : شرايط عمومى قياس ، شرايط اختصاصى هر يك از شكل ها . بايد دانست فقدان هر يك از اين ضوابط موجب عقيم و ابتر بودن قياس مى شود.

شرايط اختصاصى اَشكال قياس اقترانى

هر يك از شكل هاى قياس اقترانى براى انتاج داراى ضوابط منطقى خاصى است كه مجموع شرايط هر شكلى تنها به همان شكل اختصاص دارد.(23)

شكل اوّل . روشن ترين شكل قياس اقترانى ، شكل نخست است كه حدّ اوسط در صغرى محمول و در كبرى موضوع است ، اين شكل داراى دو شرط است :

1 . موجبه بودن صغرى ؛ 2 . كلّيت كبرى .

بنابراين ، در شكل اوّل از ميان ضرب هاى شانزده گانه تنها چهار حالت منتج است و باقى ضرب ها عقيم و ابتر است :

يك . صغرى و كبرى هر دو موجبه كلّى باشد ؛ مانند هر انسانى حيوان است . هر حيوانى حسّاس است . پس هر انسانى حسّاس است . ساختار منطقى اين ضرب عبارت است از : هر الف ب است . هر ب ج است . پس هر الف ج است .

دو . صغرى موجبه كلّى و كبرى سالبه كلّى باشد ؛ مانند هر انسانى متفكّر است ، هيچ متفكّرى گل نيست . پس هيچ انسانى گل نيست . ساختار منطقى اين ضرب عبارت است از : هر الف ب است . هيچ ب ج نيست . پس هيچ الف ج نيست .

سه . صغرى موجبه جزئى و كبرى موجبه كلّى باشد ؛ مانند بيشتر ايرانيان مسلمانند . هر