فقدان هر يك از اين شروط، مانع رسيدن به حقيقت خواهد بود. بنابراين، ذهن آن گاه كه فكر مى كند ممكن است صحيح عمل كند و ممكن است دچار خطا شود. منشأ خطاى انديشه، نبودِ يكى از دو شرط فوق است؛ زيرا تفكر در عالم ذهن مانند يك ساختمان است؛ يك ساختمان آن گاه كامل است كه هم مصالح و مواد تشكيل دهنده آن بى عيب باشد و هم معمارى آن براساس اصول صحيح ساختمانى باشد. با نبود يكى از اين دو نمى توان بدان ساختمان اعتماد و اطمينان كرد؛ مثلاً اگر گفتيم: سقراط انسان است. هر انسانى ستمگر است. بنابراين، سقراط ستمگر است. اين استدلال اگرچه از نظر شكل و صورت صحيح است، اما از نظر ماده و مصالح فاسد است؛ زيرا آن جا كه مى گوييم: هر انسانى ستمگر است درست نيست. حال اگر بگوييم: همه مردان انسان هستند. همه زنان انسان هستند. بنابراين، همه مردان زن هستند. ماده و مصالح استدلال صحيح است؛ ولى صورت و نظام آن نادرست است و همين امر، موجب غلط بودن نتيجه خواهد بود. اين كه چرا صورت و شكل استدلال نادرست است در درس چهاردهم در باب قياس روشن خواهد شد.
حال اگر پذيرفتيم منطق عهده دار خطاسنجى انديشه است بايد قواعد عام انديشه در هر دو نوع از خطا را هم بيان كند. آن بخشى از منطق كه متكفّل خطاسنجى در قلمرو صورت فكر، چه در عرصه تعريف و چه در محدوده استدلال است، منطق صورى و آن بخشى از منطق، كه عهده دار سنجش خطا در ماده فكر است، منطق مادى ناميده مى شود.
منطق صورى به نام هاى منطق نظرى، منطق كلاسيك، منطق عمومى، منطق ارسطويى و منطق قديم نيز ناميده شده است.
منطق مادى نيز امروزه به نام هاى منطق عملى (اعمالى)، منطق اختصاصى، متدلوژى علوم )شناخت روش هاى علوم)، فلسفه علمى خوانده مى شود.
مباحث منطق
آن چنان كه گذشت، علم منطق به صورى و مادى تقسيم مى شود. حال بايد دانست مباحث منطق صورى و مادى را مى توان به دو بخش تقسيم كرد:
الف) تصورات؛
ب) تصديقات.
در بخش تصورات - منطق صورى پس از طرح مطالب مقدماتى، از تعريف، اقسام و شرايط آن و در بخش تصديقات از استدلال، اقسام و
