تبیان، دستیار زندگی
آیت الله حاج شیخ عبدالكریم حائری (ره) را می توان یكی از برجسته ترین نمونه های موقعیت شناسی بشمار آورد، كه در یكی از حساس ترین مقاطع تاریخ معاصر، حوزه علمیه قم را در میان سختی و دشواری های فراوان به سلامت عبور داده و روز به روز بر رونق آن افزودند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

موقعیت سنجی آیه الله حائری(ره)

موقعیت سنجی آیه الله حائری(ره)
آیت الله حاج شیخ عبدالكریم حائری (ره) را می توان یكی از برجسته ترین نمونه های موقعیت شناسی بشمار آورد، كه در یكی از حساس ترین مقاطع تاریخ معاصر، حوزه علمیه قم را در میان سختی و دشواری های فراوان به سلامت عبور داده و روز به روز بر رونق آن افزودند.

انسان در طول دوران حیات خود با فراز و نشیب های فراوان روبرو بوده و از این رو نیازمند اتخاذ مواضع منطقی، محكم و هوشمندانه است. این امر خود مستلزم درك صحیح  و دقیق از شرایط و اقتضائات زمانه بوده كه خود متوقف بر آگاهی و خردورزی و بصیرت است. به عبارت دیگر، درك این كه كجا ایستاده‌ایم و بایسته‌ترین كار در این لحظه چیست، به بینش عمیق و دانش دقیق نیازمند است.

آنچه از مطالعه و بررسی منابع اصیل اسلامی، چون قرآن كریم و سنت و سیره اهل بیت عصمت و طهارت (ع) حاصل می شود، این است كه دین مبین اسلام، یك دین موقعیت شناس و دقیق است و به همه پیروان خود نیز تاكید می كند، تا این حس موقعیت شناسی را در كارها و امور خود لحاظ كنند، چنانكه پیشوایان دینی ما نیز در همین مسیر گام برداشتند و علیرغم اینكه  راه حضرت علی (ع)، امام حسن (ع)، امام حسین (ع) و ... همگی به یك نقطه ختم می شده است، اما براساس موقعیت های متفاوت و شرایط حاكم بر آن دوران، سیره و روش آنها نیز تفاوت كرده است.

استاد مطهری(ره) با اشاره به مقاطعی از سیره و تاریخ اهل بیت (ع) و تبیین موقعیت شناسی حضرات معصومین(ع) در برخورد با تحولات زمانه، بیان می دارند: «این روزها به مناسبت وقایع مربوط به شهادت حسین بن علی علیهم السلام همه جا صبحت از نهضت و قیام حسینی است، نهضتی كه یكی از پر افتخارترین صفحات تاریخ بشری را تدوین كرده است، نهضتی كه دل ها و عقل های میلیون ها افراد بشر را در چهارده قرن متوجه خود ساخته و تا اعماق قلب ها نفوذ كرده است. عجبا این نهضت از طرف كسی به پا شد كه پدر بزرگوارش سال ها طریق مسالمت و مدارا پیش گرفت و برادرش رسما با یكی از جبابره بزرگ جهان به نام معاویه بن ابی سفیان قرار داد صلح بست. راهی كه حسین بن علی (ع) با انقلاب و قیام و نهضت خویش پیمود و راهی كه علی بن ابیطالب و حسن بن علی علیهما السلام از طریق مسالمت و مدارا پیمودند، همه به یك نقطه منتهی می شود. اگر نظری دقیق به تاریخ و جریان حوادث و اوضاع و احوال در دوره حیات هر یك از این بزرگواران بكنیم مطلب روشن می شود. طرز رفتار و عمل علی و آل علی علیهم السلام بهترین معرف دستور موقعیت شناسی اسلام است و در عین حال معرف اهمیت و عظمت و بزرگواری خود این بزرگواران است ....»(1)

پیامبر گرامی اسلام(ص) حتی در سیره و روش تبلیغی خود نیز موقعیت سنجی را در سر لوحه كارهای خویش قرار داده و با استفاده از عنصر « اِغتَنِمِ الفُرَص»: « فرصت غنیمت است»، نهایت بهره برداری را از موقعیت های مختلف می کرد. مثلاً در ماه های حرام، در مناطق پرجمعیت، مثل بازار عکاظ و ... می رفت و مردم را به اسلام فرا می خواند.

مقام معظم رهبری درباره اهمیت و لزوم موقعیت شناسی در جامعه می فرمایند: « لحظه را باید شناخت، نیاز را باید دانست. كسانى در كوفه دلهاشان پر از ایمان به امام حسین بود، به اهل‌بیت محبت هم داشتند، اما چند ماه دیرتر وارد میدان شدند»(2) «لحظه را نشناختند؛ عاشورا را نشناختند؛ در زمان، آن كار را انجام ندادند.(3) «عدّه‌ی توّابین، چند برابر عدّه‌ی شهدای كربلاست. شهدای كربلا همه در یك روز كشته شدند؛ توّابین نیز همه در یك روز كشته شدند. اما اثری كه توّابین در تاریخ گذاشتند، یك هزارم اثری كه شهدای كربلا گذاشتند، نیست! به‌خاطر این‌كه در وقت خود نیامدند. كار را در لحظه‌ خود انجام ندادند. دیر تصمیم گرفتند و دیر تشخیص دادند.»(4)

در میان مراجع و بزرگان حوزه در دوره معاصر، مرحوم آیت الله حاج شیخ عبدالكریم حائری (ره) را می توان یكی از برجسته ترین نمونه های موقعیت شناسی بشمار آورد، كه در یكی از حساس ترین مقاطع تاریخ معاصر، حوزه علمیه قم را در میان سختی و دشواری های فراوانی كه از طرف حكومت ایجاد شده بود به سلامت عبور داده و روز به روز بر رونق آن افزودند. در ادامه به یكی از موارد موقعیت شناسی مرحوم آیت الله حائری (ره) اشاره می گردد، هر چند در این مورد ایشان تحت فشار برخی اطرافیان و دیگر علما مجبور به اتخاذ تصمیمی شد، كه نتایج ناخوشایندی را بدنبال داشت.

« روزى برخى از حوزویان به مرحوم حاج شیخ عبدالكریم حائرى اصرار مى كنند تا وى نامه اى به رضا شاه پیرامون اوضاع روز، كشف حجاب ، و... بنویسد. آنگاه وى را تهدید مى كنند كه در صورت امتناع ایشان ، آنان خود به نام آن مرجع بزرگ نامه اى تند از براى رضا خان مى فرستند!

مرحوم حائرى كه با تیزهوشى اوضاع سیاسى آن دوران را خطرناك مى یافت و هر گونه حمله سیاسى به رضا خان را باعث تهاجم تند و گستاخانه رضا خان و در نهایت نابودى حوزه نوپاى قم مى پنداشت ابتدا مخالفت كرده ، و با ناراحتى تهدید به تكذیب مى كند ولى پس از اصرار اطرافیان ، بالاخره ناچار به نوشتن نامه اى مى شود كه در آن نسبت به روند ضدیت حكومت رضا خانى به فقه جعفرى اعتراض مى نماید.

پس از ارسال نامه ، رضا خان پیامى براى او فرستاده كه در آن به تغییر روند سیاسى سكوت ایشان ، اعتراض مى كند در پایان نامه ، وعده پاسخ مثبتى مى دهد. چندى بعد ناگاه نیروهاى نظامى به مدرسه فیضیه و سایر مدارس ریخته و آنها را در اختیار گرفته آنگاه پس از برداشتن عمامه از طلاب و روحانیون برخى از آنان را دستگیر مى نمایند، سپس به شدت رفت و آمد آنان را محدود مى سازند.»(5)

بدین ترتیب ایشان علیرغم موقعیت شناسی دقیق خود از اوضاع كشور، و تنها به دلیل اینكه دیگران درك درستی از شرایط نداشتند، مجبور شدند كه بر خلاف میل و نظر خود، اقدامی را انجام دهد كه می دانست در نهایت به ضرر حوزه خواهد بود.


پی نوشت‏ها:

1.مرتضی مطهری، حكمت و اندرزها،قم، انتشارات صدرا، ج 2، صفحه 81 و 83

2.بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار اعضای شوراى هماهنگى تبلیغات اسلامى‌   29/10/88

3.بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار اعضای شوراى هماهنگى تبلیغات اسلامى‌   29/10/88

4.بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار فرماندهان لشكر 27 محمد رسول‌الله (ص)  20/3/75

5.پژوهشكده تزكیه اخلاقى امام على (علیه السلام)، معرفت یافتگان، ص36

منابع:

معرفت یافتگان

تهیه و فراروی: فربود، گروه حوزه علمیه تبیان