تبیان، دستیار زندگی
نسبت قرآن و سنّت، از دیرباز مورد توجّه محقّقان بوده است. مبحث حجیّت ظواهر کتاب در منابع اصولی، عهده دار تحقیق ابعادی از موضوع است. برخی گمان کرده اند که حجیّت ظواهر کتاب، نوعی استقلال در فهم آیات کریمه را به ارمغان می آورد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

فرق سنت و قرآن

اصول

نسبت قرآن و سنّت، از دیرباز مورد توجّه محقّقان بوده است. مبحث حجیّت ظواهر کتاب در منابع اصولی، عهده دار تحقیق ابعادی از موضوع است. برخی گمان کرده اند که حجیّت ظواهر کتاب، نوعی استقلال در فهم آیات کریمه را به ارمغان می آورد.

سنّت؛ قرینه منفصل کتاب

خداوند نیز مانند هر متکلّم دیگری مجاز است برای کلامش قرینه منفصل قرار دهد و مخاطبان را مکلّف سازد تا به آن مراجعه کنند. شواهد و ادلّه بسیاری تحقق این موضوع را تصدیق می کند؛ به طور نمونه به چند مورد اشاره می شود.

1. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله با ارائه معجزات متعدّد و متنوّعی، نبّوت خود را برای مردم اثبات کرده است. مفهوم اتیان معجزه این است که آورنده آن، سفیر و نماینده خداوند است و آن چه از طرف خداوند بگوید، معتبر و حجّت و مطاع است. [1]

به این ترتیب، اگر آن بزرگوار در باره آیات قرآن مطالبی را بازگوید، حجیّت و اعتبار دارد و بر ما لازم است سخنان وی را در مقام فهم مرادهای جدّی کتاب و به عنوان قرینه منفصل کتاب اخذ کنیم.

2. برخی آیات قرآن، با صراحت شأن تعلیم و نقش تبیین کتاب را به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله اسناد می دهد و حضرت صلی الله علیه و آله را معلّم کتاب معرّفی می کند. [2]

3. بسیاری از آیات قرآن تبعیّت مطلق و اطاعت بی قید و شرط از نبی را الزام می کنند.

این گروه آیات به طور ضمنی، سخن نبی را هم در کنار قرآن، دارای حجیّت و لازم الاتباع دانسته است. [3]

4. واقعیت تاریخی و عملکرد خارجی پیامبر صلی الله علیه و آله و مؤمنان هم بر همین روال بوده که اگر آن بزرگوار، توضیحاتی را در کنار قرآن می فرموده، اصحاب، آن بیان را بر فهم خود از قرآن، حاکم می دانسته اند (معرفت: 1418، ج 1، 175؛ ابو طبره: 1414، 30).

5. روایات متعدّد و متنوّعی در اختیار قرار دارد که مدلول مشترک آن ها، ضرورت مراجعه به اخبار به صورت قرینه منفصل کتاب است؛ یعنی افراد نمی توانند فهم مستقل خود را حجّت بدانند. [4]

6. ساختار قرآن هم گواه مهمّی بر این نکته است به این معنا که آیات فراوانی در قرآن وجود دارد که دارای ابهام، اجمال و تشابه هستند؛ به طوری که بسیاری از آن ها در انعقاد ظهور بدوی هم با مشکلاتی مواجه می شوند و در کشف مراد جدّی از این آیات مانع وجود دارد، مگر این که مبیّن الاهی، معنایی را برای این آیات تعیین کند.

میان سنت و قرآن سه فرق وجود دارد:

1. قرآن کلام وحی است و در مقام تحدی و اعجاز نازل شده، ولی سنت این خصوصیت را ندارد؛

2. قرآن قطعی الصدور و سنت غالباً ظنی الصدور است؛

3. در قرآن معمولاً کلیات احکام و قوانین بیان شده، ولی در سنت جزئیات و فروع احکام نیز بیان گردیده است.


پی نوشت ها :

[1]  برای اطّلاعات بیش تر، ر.ک: جعفر سبحانی: رسالت جهانی پیامبران، قم، انتشارات مکتب اسلام، 1374 بخش دوّم کتاب تحت عنوان طُرق شناسایی پیامبران به سه موضوع اعجاز، تصریح نبی پیشین و گردآوری قراین و شواهد برای تشخیص صدق سخن مدّعی پرداخته است.

[2]  آیاتی که شأن تبیین را به پیامبر نسبت می دهد: نحل، 44؛ نحل، 64، و آیاتی که شأن تعلیم کتاب را به پیامبر نسبت می دهد: بقره، 129 و 115؛ آل عمران، 164؛ جمعه، 3. روشن است که شأن تعلیم و تبیین به آیات خاصّی محدود نمی شود و شامل همه آیات قرآن است. در متشابهات و مجملات، بیان نبوی صلی الله علیه و آله رفع تشابه و اجمال می کند. در آیات مطلق و عامی که ظاهر مراد نیست، قید و تخصیص به وسیله معلّم ذکر می شود. آیاتی که باید از ظاهر خود خارج شوند، قرینه صارفه را از مبین کتاب می گیرند. مرحوم علاّمه طباطبایی هم ذیل «نحل، 44» به این نکته اشاره کرده است: «و فی الآیة دلالة علی حجیّة قول النبی صلی الله علیه و آله فی بیان الآیات القرآنیه و أما ما ذکره بعضهم اَنّ ذلک فی غیر النص و الظاهر من المتشابهات اوفیما یرجع الی اسرار کلام اللّه و مافیه من التأویل فممّا لاینبغی ان یصغی الیه».

[3] آیات دال بر ضرورت تبعیّت: آل عمران، 31؛ اعراف، 157؛ یوسف، 108؛ زخرف، 61؛ بقره، 38 و آیات دال بر ضرورت طاعت مطلق: نساء، 64؛ نساء، 69؛ انفال، 20؛ نور، 54؛ حشر، 7؛ نساء، 80.

[4] برای دستیابی به برخی از آن روایات، ر.ک: بحار الانوار، ج 92، ص 78 106، باب ان للقرآن ظاهرا و باطنا؛ و وسایل الشیعه، ج 18، ابواب صفات القاضی، باب عدم جواز استنباط الاحکام النظریه من ظواهر القرآن الابعد معرفة تفسیرها من کلام الائمة علیه السلام .

منابع :

کتاب التعریفات : صفحه 53

اصول الفقه جلد 2 : صفحه 63

شرح اصول فقه جلد 3 : صفحه (115-116)

الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه (121-123)

فرهنگ نامه اصول فقه

تهیه و فرآوری : جواد دلاوری ، گروه حوزه علمیه تبیان