عارف مخلص

سرآغاز

آیت الله خاتم یزدی در سال 1309 ش.(1) در خانواده ای روحانی در شهرستان یزد  دیده به جهان گشود. پدر بزرگوار وی مرحوم سیدیحیی احمدآبادی (2) معروف به «آقا سید یحیی بزرگ» فرزند سید حیدر، از روحانیان مورد توجه یزد بود. سیدیحیی در جوانی برای تحصیل از احمدآباد به یزد هجرت كرد و سپس به اصفهان رفت و پس از مدتی عازم نجف اشرف گردید. وی پس از كسب مدارج بالای علمی و نیل به درجه اجتهاد به یزد بازگشت.

 زمان حضور وی در یزد مصادف با اختناق رضاخانی و مسئله كشف حجاب و تعویض اجباری لباس روحانیان بود. غیرت فوق العاده او موجب شد تا بی حجابی زنان و حضور روحانیان را با كلاه پهلوی تحمل نكند؛ به این جهت مجبور شد چندین سال از یزد دور بماند و در یكی از روستاهای مهریز به نام «درّه» رحل اقامت افكند و همان جا به تبلیغ و سخنرانی و ارشاد مردم بپردازد.

سیدعباس، در حالی كه بیش از نه سال از عمرش نگذشته بود در 29 بهمن 1317 ش. پدر بزرگوارش را از دست داد و غبار یتیمی بر چهره اش نشست.

بیشتر اجداد وی مؤمنانی با سواد و در سلك روحانیت بودند. او در باره جدّ هفتم خود می گوید: «او مردی عالم و عارف و صاحب كرامت بود و در احمد آباد زندگی می كرد. وی علاوه بر انجام وظایف روحانیت كاتب قرآن نیز بود. و معروف است چهل قرآن را به خطّ خود نگاشت.»(3)

بی بی هاجر مادر حاج سید عباس نیز زنی مؤمن، عفیف و باسواد و از خانواده مذهبی و روحانی بود. وی علاوه بر آموزش قرآن كریم، اشعار حاف1 گلستان و بوستان سعدی را هم تدریس می كرد.

پدر بی بی هاجر حاج ملاّ غلامرضا، به جهت علاقه ای كه به مراتب فضل و كمال علمی سید یحیی داشت، دخترش را به عقد ایشان درآورد و نه تنها چیزی از وی دریافت نكرد، بلكه به دلیل تمكّن مالی خود، خانه ای را با لوازم مورد نیاز و دو دانگ آب و زمین زراعتی را در اختیار دامادش قرار داد.

ویژگی ها

آیةالله خاتم از همان آغاز تحصیل، خصوصیات اخلاقی برجسته و استعداد فوق العاده ای داشت و بدین جهت همواره مورد علاقه روحانیت  یزد، به ویژه مرحوم آیةالله حاج شیخ غلامرضا فقیه خراسانی و حاج سیدعلی محمد وزیری، مدیر حوزه علمیه یزد، بود.

اشتیاق زیاد به تحصیل

وی اشتیاق بسیار زیادی به كسب علم داشت. خود در این باره می گوید:

«بحمدالله خداوند منّان شوق و شعف زائدالوصفی نسبت به كسب علم در من پدید آورد؛ به طوری كه شبانه روز مشغول درس و بحث بودم.»

وی در مدت دو سال توانست تمام دروس مقدماتی آن روز مانند: صرف، عوامل جرجانی، نصاب الصبیان، انموذج، شرح نظام، جامی، سیوطی، منطق، مغنی، حاشیه و شرح شمسیّه را در مدرسه شفیعیّه یزد به اتمام برساند. سپس به مدرسه خان رفته، كتاب های مطوّل، شرح مطالع، منظومه، خلاصةالحساب، قوانین، معالم، شرح لمعه، رسائل، مكاسب و تفسیر را در زمان كوتاهی فراگرفت.(4)

حافظه قوی

وی دارای حافظه ای قوی بود. به گونه ای كه تمام كتاب نصاب الصبیان و صرف زاهد و الفیّه ابن مالك را حفظ بود.(5 )

گشاده رویی

یكی دیگر از ویژگی های اخلاقی این عالم ربانی، كه بیشتر دوستان وی را تحت تأثیر قرار داده بود، چهره متبسّم و خوش روی او بود. آیةالله طاهری خرّم آبادی می گوید:

«او خیلی آدم خوش برخورد، خنده رو و بشّاشی بود. هیچ گاه ما ندیدیم ایشان عبوس باشد. همیشه متبسّم و خندان بود.»(6)

تواضع

بیشتر افراد در اولین برخورد با وی، مجذوب تواضع و فروتنی اش می شدند. او تا ماه های آخر عمر، صبح زود به نانوایی می رفت و خود، نان می خرید. برخوردش چنان عادی و بی تكلّف بود كه همه مجذوب وی می شدند.(7)

ساده زیستی

ساده زیستی وی قابل وصف نیست. او در همه چیز، در لباس، خوراك، رفت و آمد، گفت و گو و... بسیار ساده و بدون هیچ تشریفاتی بود. وجود چنین ویژگی های در افراد، به ویژه كسانی كه دارای موقعیتی هستند.

به ندرت دیده می شود! وی از معدود كسانی بود كه در اوج قدرت دنیوی و اجتماعی و علمی، مثل اولین روز طلبگی بود و كوچك ترین تغییری در زندگی و رفتارش حاصل نشد.(8)

دوری از هوای نفس

آیةالله خاتم به سبب مدارج علمی و دقّت نظر و بی هوایی و رعایت موازین شرعی، بسیار مورد قبول امام امت بود.(9) با اینكه مجتهد مسلّم بود، اما رساله عملیّه اش را چاپ نكرد. آیةالله حاج شیخ محمدحسن قافی می گوید:

«ایشان خیلی عالم و فاضل بود. قطعاً و جزماً مجتهد و جایز التقلید بود؛ حتی گاهی كه از دیگران صحبت می كرد، می گفتم: تو خودت أعلم هستی. می گفت: رساله هم نوشته ام؛ ولی دیدم چاپ كردنش خالی از هوا نیست، ترك كردم و به دیگران ارجاع داده و می دهم.»(10)

اخلاص

توفیقات انسان، به ویژه یك عالم روحانی، در سایه عبادت و توسل و عبودیت توأم با اخلاص است.

آیةالله خاتم نیز مانند سایر علمای ربّانی یك بنده مخلص خداوند بود. نماز و دعا و توسل و زیارتش را بی ریا و به دور از خودنمایی انجام می داد.

 معمولاً شب های جمعه از نجف به كربلا می رفت. هرگاه به حرم مشرّف می شد، دو ركعت نماز برای پدر و دو ركعت نماز برای مادر می خواند و دیگران را نیز سفارش می كرد كه این گونه به یاد پدر و مادر باشند.

سپس با خشوع و تواضعی خاص زیارتنامه های معروف و مشهور را می خواند و مخلصانه دعا می كرد و نماز زیارت را به جا می آورد و از حرم خارج می شد.(11)

كمك به دیگران

وی در كمك كردن به دیگران، به ویژه طلاّب و روحانیان، هیچ دریغ نداشت. تنها فرزند پسرش حجةالاسلام سید محمدعلی خاتم در این باره می گوید:

«او از كمك كردن به مردم دریغ نمی كرد؛ از باب نمونه، روزی در منزل، از ایشان سؤال كردم: برای اصلاح صورتتان كجا رفتید؟ ایشان فرمودند: یك سلمانی اینجا هست، با ایشان رفیق هستم.

پیش ایشان رفتم. گفتم: ایشان خیلی در اصلاح صورت وارد نیست. ایشان فرمود: این آقا عیال وار و نیازمند است. من با اینكه می دانم خوب اصلاح نمی كند، ولی به این بهانه می روم كه كمكی به او بكنم.»(12)

او طلبه ها را دوست داشت و هرگز تقاضای طلبه ای را رد نمی كرد؛ تقاضای مالی یا درسی یا مباحثه.(13)

ارتحال

آیةالله خاتم یزدی بر اثر بیماری مدتی در بیمارستان خاتم الانبیاء تهران بستری شد؛ اما طولی نكشید كه با وجود تمام مراقبت های درمانی، در صبحگاه روز سه شنبه 20 شهریور 1380 ش. (22 جمادی الثانی 1422ق.) پس از عمری كوشش در راه خدمت به اسلام و انقلاب اسلامی و نشر علوم قرآن و مكتب اهل بیت، در 71 سالگی دارفانی را وداع گفت و همه دوستان و ارادتمندانش را در سوگ خود نشاند.(14)

پی نوشت :

1 در شناسنامه سال تولدش 1313 ذكر شده است؛ اما آن گونه كه خود در مصاحبه ها و یادداشت هایش تصریح كرده، سال 1309 صحیح است .

2 احمدآباد یكی از بخش های شهرستان اردكان و در چند كیلومتری غرب این شهر واقع است دانشمندان و فقهای برجسته ای از این خطه برخاسته اند كه آیةالله محمد فكور یزدی و سید محمد محقق داماد و نمونه ای از آنان هستند .

3 خاطرات آیةالله خاتم یزدی، مركز اسناد انقلاب اسلامی، ص 15 .

4و 5 خاتم معرفت، ص 30 و 31 .

6 همان، ص 97 .

7و8 همان، ص 115 و 116 .

10 همان، ص 97 .

11 همان، ص 144 .

12 همان، ص 149 .

13 همان، ص 214 .

14 همان، ص 146 .

منابع :

1-  کتاب گنجینه دانشمندان

2-  کتاب ستارگان حرم

تهیه و فرآوری: فریادرس گروه حوزه علمیه