اجتهاد در عرصه بین الملل
بی شک معرفی روشناسی اجتهاد به جهانیان و عرصه های بین المللی یکی از رسالت های مهم حوزویان است و استفاده از شبکه های ماهواره ای داخلی و خارجی برای این منظور ابزاری تأثیر گذار خواهد بود.
نمونه این استفاده را می توان در مصاحبه آقای دکتر محمد فنائی اشکوری از اساتید حوزه با Press T.V. دانست که توجه شما را به بخش هایی از این مصاحبه جلب می کنم:
پرس تی وی: اجتهاد چیست و چه مقدماتی دارد؟
بطور خلاصه می توان گفت اجتهاد قدرت استنباط احکام شرعی از قرآن و سنت است. علوم اسلامی که در حوزه های علمیه رایج است مقدمات اجتهاد هستند. مجتهد برای استنباط احکام از قرآن و سنت باید با علومی چون عقاید، ادبیات عربی، منطق، فقه، اصول، حدیث، علوم قرآن، رجال، و سیره آشنا باشد.
مجتهد باید بتواند با استفاده از اصول و قواعد فقهی پاسخ هر پرسش فقهی را بطور مستدل و مستند استخراج و ارائه کند.
مجتهد زمان شناس علاوه بر این باید با فرهنگ و معارف زمانه نیز آشنا باشد تا بتواند پاسخ در خور به نیاز های زمان ارائه کند.
یکی از نکات قابل توجه در این بحث توجه به نقش عقل در استنباط احکام شرعی است. هم د رعلم فقه و هم در علم اصول و دیگر علومی که مقدمات اجتهاد هستند عقل نقش برجسته ای دارد. تحلیل عقلی مفاهیم و استدلال عقلی از ارکان اجتهاد است.
مرجعیت دینی چگونه احراز می شود؟
در کنار صلاحیت های اخلاقی و معنوی ملاک عمده برای مرجعیت دینی توانمندی در علوم اسلامی است که اغلب از سوی علما و فضلایی که در درس های اساتید مختلف سطوح عالی شرکت کرده اند یا با آثار علمی آنان آشنا هستند شناخته و معرفی می شوند.
سازمان و تشکیلات رسمی خاصی برای احراز مرجعیت و اعلام آن بطور رسمی وجود ندارد. گواهی اجتهاد البته توسط استاد به شاگرد اعطا می شود.
اما مرجعیت صرف اجتهاد نیست. بلکه در بین مجتهدان کسی که فکر می کند اعلم است یا دیگران او را اعلم می دانند به این موقعیت دست می یابد. مقلدان نیز معمولا از طریق گواهی عالمان اهل خبره مجتهد اعلم را تشخیص می دهند.
حوزه فعالیت مراجع چیست؟
شأن اصلی مراجع افتا و بیان احکام شرعی است و اشتغال عمده آنان تدریس علوم اسلامی بویژه فقه و تحقیق و پژوهش در این زمینه است.
فقیه باید پاسخگوی پرسش های فقهی در ابواب گوناگون باشد؛ پرسش هایی که ممکن است نو و بی سابقه باشند. این آمادگی جز با اشتغال همیشگی به مباحث علمی میسر نیست.
در کنار این امر فقها اغلب نقش های اجتماعی نیز دارند و در کارهای عام المنفعه مانند تاسیس مدرسه، پژوهشگاه، کتابخانه، بیمارستان و مانند آن نقش دارند.
فقها در مسائل اجتماعی و سیاسی نیز در طول تاریخ مشارکت داشته اند.
نکته ای که باید توجه داشت این است که حوزه فعالیت مراجع در زمانی که ولی فقیه زمام حکومت اسلامی را دراختیار دارد متفاوت با وقتی است که ولی فقیه حاکم نیست.
ولی فقیه که خود مجتهد و احیانا مرجع است عهده دار مسئولیت حکومت است و حاکم و مرجع در امور حکومتی تنها اوست. ولی فقیه امام مسلمین است، مدیریت جامعه اسلامی از آن او و امکانات اقتصادی دراختیار او باید باشد چنانکه قدرت سیاسی و نظامی و مانند آن نیز در اختیار اوست.
ولی فقیه محور جامعه اسلامی است و نقش کلان او در سرنوشت جامعه بی بدیل است.اما در صورتی که حکومت اسلامی به رهبری ولی فقیه برقرار نیست مراجع به میزان قدرت اجتماعیشان در مسائل اجتماعی مانند قضا، اجرای احکام، تصدی امور حسبیه و مانند آن شرکت دارند.
و از آنجا که وجوهات شرعی (مانند خمس و زکات) نیز به فقها پرداخت می شود، آنان عهده دار توزیع این وجوه در موارد مناسب می باشند.
در زمانی که حکومت اسلامی برقرار نیست در بسیاری از اوقات یک مرجع ریاست عامه و مرجعیت مطلقه پیدا کرده است. در این صورت است که مرجعیت نهادی قدرتمند است که نقش مهمی در اتحاد و استقلال و موفقیت جامعه اسلامی دارد.
حوزه های علمیه با چه محدودیت ها و مشکلاتی مواجه هستند؟
قبل از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی حوزه های علمیه در وضعیت ناگواری بسر می بردند. فشارها و محدودیت هایی که از سوی رژیم بر حوزه وارد می شد از یک سو و محدودیت امکانات مادی حوزه ها از سوی دیگر کارائی حوزه ها را بسیار محدود کرده بود.
اما با پیروزی انقلاب اسلامی و هدایت های امام خمینی و امام خامنه ای تحولاتی چشمگیر در حوزه های علمیه روی داد. تجدید سازمان حوزه های علمیه، مدیریت و برنامه ریزی بر اساس نیاز زمان و اقبال جمع کثیری از جوانان به حوزه های علمیه موجب دگرگونی اساسی در ساختار و کارکرد حوزه گردید.
در این زمان حوزه با دنیای جدید و مقتضیات و پررسش های آن آشنا شد و می رود که خود را آماده پاسخگویی به این نیاز کند و با دنیای جدید وارد تعامل فکری شود. امروزه رشته های مختلف علوم انسانی جدید با رویکرد اسلامی در حوزه ها مطالعه و تحقیق می شود.
نشریات مختلفی در حوزه های مختلف در حوزه علمیه منتشر می شود. تخصیصی شدن رشته های اسلامی و کوشش برای اسلامی سازی علوم انسانی از دغدغه های جدی در محافل حوزوی است. کرسی های نظریه پردازی در حال شکل گیری است. همایش ها و نشست های علمی گوناگون در موضوعات مختلف برگزار می شود.
فعالیت های رایانه ای خوبی انجام گرفته و بسیاری از منابع اسلامی از طریق نرم افزار در دسترس و قابل استفاده برای محققین است. اینها همه آینده ای روشن از حوزه را نوید می دهند. اما با این همه همچنان کاستی های بسیاری در حوزه وجود دارد که باید در رفع آن کوشش شود.
رسالت حوزه در بعد بین المللی و جهانی چگونه است؟
حوزه در بعد بین المللی و رسالت جهانی که بر عهده دارد راه درازی را باید طی کند. یک اقدام مهم و شایسته تقدیر، تأسیس جامعة المصطفی العالمیه است که دانش پژوهانی از کشور های مختلف در آن به تحصیل مشغولند و فعالیت هایی نیز در خارج از کشو دارد. اما نیاز جهانی بسی متنوع تر و گسترده تر از این است.
یکی از ضعف های حوزه این است که آموزش زبان های خارجی در آن جدی گرفته نشده است.
حوزه نیازمند به یک آکادمی زبان های خارجی است که در آن همه زبان های زنده دنیا آموزش داده شود تا برای هر زبانی افرادی به عنوان مبلغ، معلم و پژوهشگر وجود داشته باشند. به همین ترتیب انتشارات به زبان های مختلف و در سطوح گوناگون از دیگر ضروریات است.
تعامل حوزه با دانشگاه ها و مراکز علمی دنیا نیز ناچیز است و این خود در ناشناخته ماندن حوزه و عدم تاثیرگذاری آن نقش دارد. تجدید نظردر سازمان حوزه و ایجاد یک مدیریت متمرکز و نیرومند و اجتناب از اعمال سلیقه های شخصی مختلف و پراکندگی منابع مالی حوزه از دیگر مشکلات است.
تهیه و فرآوری : سید مهدی موسوی ،گروه حوزه علمیه تبیان
