شوق تحصیل

سفرهای علمی

علیرغم آنكه شهید ثانی ، پدر را از دست داده بود، این حادثه نتوانست كمترین خللی در اراده او برای ادامه تحصیلاتش وارد سازد، و با اینكه هنوز دوران نوجوانیش را پشت سر نگذاشته بود به منظور ادامه كارش به قریه ((میس )) كوچید و در محضر استاد دانشمند و بزرگوار: علی بن عبد العالی كركی از سال (925 ه ‍ ق ) تا (933 ه ‍ ق ) به تحصیلاتش ادامه داد، و كتابهای ((شرایع الاسلام )) محقق حلی ، و ((ارشادالاذهان )) علامه حلی ، و نیز قسمت مهمی از كتاب ((قواعدالاحكام )) همان علامه حلی را بر او خواند.

شهید ثانی آنچنان با محضر درس این استاد، ماءنوس گشت كه هیچیك از مجالس درس اختصاصی و درسهای عمومی دیگران را از دست نمی نهاد. و در تمام این مجالس درسی شركت می جست و مدت هشت سال و سه ماه از محضر درس او مستفیض بود؛ و تا گاهی كه نزد این استاد به سر می برد و بالغ بر بیست و دو سال از عمرش را گذرانده بود همواره تا این ایام ، مشمول اهتمام و عنایت و توجه خاص استادش بوده ، و بهره های وافری از علم و فضیلت را از پیشگاهش كسب كرد.

شهید ثانی در سال 933 ه ‍ ق  احساس كرد كه باید برای پربار ساختن تحصیلاتش ، قریه ((میس )) را به سوی ((كرك نوح )) ترك گوید، و آهنگ دیاری كند كه شیخ علی میسی ، شوهرخاله او در آنجا مقیم بود. پس از چنین سفر بود كه با دختر شیخ علی میسی ازدواج كرد، و او همسر بزرگ و نخستین شهید ثانی بوده است .

در كرك نوح با سید حسن بن سید جعفر، مؤ لف كتاب ((المحجة البیضاء)) آشنائی بهم رساند، و این استاد جدید را آنچنان پذیرا گشت كه پیوسته در محضر بحث و مذاكرات گوناگون او شركت می كرد، و كتاب ((قواعد)) میثم بحرانی ، و نیز كتابهای ((التهذیب )) در اصول فقه ، و ((العمدة الجلیة فی الاصول الفقهیه )) - كه از مؤ لفات استاد بوده است - و كتاب ((الكافیه )) ابن حاجب در نحو را بر او خواند.

مراجعت به وطن

بیش از هفت ماه از اقامت شهید ثانی در ((كرك نوح )) سپری نشده بود كه اشتیاق و علاقه به زادبوم ، وی را در سال (934 ه ‍ ق ) به ((جبع )) باز گرداند، و تا سال (937 ه ‍ ق ) در وطن اقامت گزید؛ و در طی این مدت همواره سرگرم بحث و مذاكره علمی و ارشاد مردم و برآوردن حوائج دینی آنها بود، و ضمنا فضلاء و دانشمندان از اطراف و اكناف ، با او شد آمد برقرار ساخته و به مراوده با وی ماءنوس شدند. و سرانجام محضر او به صورت كانونی برای رفت و آمد متراكمی در آمد كه در طی آنها با دلسوزیهای فراوانی به كارسازی و تدبیر امور مراجعان - در كنار درس و مطالعاتش - قیام می كرد.

شهید ثانی به دنبال گم گشته و نایافته ای در حال پویش و جستجو بسر می برد كه موجودی معلوماتش و نیز شدآمدهای علمی و اقبال مردم به او، نمی توانست روح پویای او را قانع و به گم گشته اش رهنمون سازد. لذا موقعیت علمی و اجتماعی او، از دیدگاهش هیچ جاذبه و فریبائی نداشت و نتوانست وی را شیفته و فریفته سازد تا به همان مقدار بسنده كند. به همین جهت بر آن شد كه ((جبع )) را رها كرده و به سوی ((دمشق )) ره سپرد. سرانجام در سال (937 ه ‍ ق ) از دیار خویش به دمشق كوچید، و یكسال و اندی در آنجا درنگ نمود و به محضر درس شمس الدین محمد بن مكی ، فیلسوف محقق راه یافت ، و كتابهای ((شرح الموجز)) و ((غایة القصد فی معرفة الفصد)) - كه در طب و از مؤ لفات همین استاد بود - و نیز كتاب ((فصول فرغانی )) در هیئت و بخشی از ((حكمة الاشراق )) سهروردی را بر او خواند و كتاب ((شاطبیة )) در علم قرائت را نزد احمد بن جابر تحصیل كرد، علاوه بر آن ، قرآن كریم را طبق قرائت نافع و ابن كثیر و ابی عمر و عاصم بر او قرائت نمود.

نكته قابل ذكر این است كه هزینه های سفر شهید ثانی به وسیله فرد خیرخواهی به نام ((حاج شمس الدین محمد بن هلال )) تاءمین می شد، كه این مرد شریف از دیرباز، مقرری ویژه ای در ایام تحصیلش به او می پرداخت و نیز خرج و نفقه او و خانواده اش را به عهده گرفته بود. از این شخص بزرگوار، اطلاع بیشتری در دست نیست و فقط آن نویسندگانی كه از شرح حال شهید ثانی یاد كرده اند نوشته اند كه شخص مذكور در سال (952 یا 956 ه ‍ ق ) در میان خانه اش با زن و فرزندانش - كه یكی از آنها شیرخواره بوده است - به قتل رسید.

مدت مسافرت شهید ثانی از دمشق به مصر، حدود یكماه به طول انجامید، و كرامات و خوارق عاداتی در میان راه از او مشاهده شد كه شاگرد او، ابن العودی از آنها یاد كرده است .

مصر در آنروزگاران یكی از مراكز مهم جنبشهای علمی در میان بلاد و ممالك اسلامی به شمار می رفت . شهید ثانی در این سرزمین استادانی از مذاهب مختلف اسلامی را درك كرده بود كه در فقه و حدیث و تفسیر از تخصص و كارآئی عمیقی برخوردار بوده اند.

هدف شهید ثانی چنین بوده است كه می خواست از رهگذر شركت در حلقات درس استادانمختلف ، اطلاعات گسترده و عمیقی را در مذاهب مختلف اسلامی كسب كند و به اهداف این مذاهبدست یابد، و در نتیجه از ژرفای درون این مذاهب ، حق وباطل ، و درست و نادرست را دقیقا شناسائی نماید. (ما ضمن بر شمردن اساتید شهیدثانی ، مطالعات و تحصیلات او را در این دیار گزارش خواهیم كرد).

با اینكه توقف او در مصر نسبة كوتاه بود توفیق یافت كه ذخائر فراوان و جالب توجهی از علم و دانش را برای خویشتن فراهم آورده و كتابهای درسی متعددی را نزد اساتید نخبه و برجسته مصر بخواند.

هدف این فقیه عالیقدر و عارف گرانمایه از شركت در مجالس درسی مصر، چنان نبود كه صرفا از محضر آنها علوم را فرا گیرد؛ چون او اكثر این علوم را قبلا در ((جبع ))، ((میس ))، ((كرك نوح )) و ((دمشق )) تحصیل كرده بود؛ علوم بلاغت و نحو و صرف ، قراءات ، و حدیث ، در مصر برای شهید ثانی مسائلی تازه و ناآشنا نبود. بنابراین در وراء این مطالعات باید هدف دیگری را شهید ثانی جستجو كرد، و آن این بود كه می خواست با روشهای متنوع - در رابطه با تدریس علوم - آشنا گردد، و درباره مذاهب و مكاتب مختلف فكری احاطه ای به هم رساند، و نحوه های گوناگون اندیشه های علمی را بازیابد. چنین هدفی بود كه شهید ثانی را بر آن داشت كه به مصر مسافرت كند و دمشق را ترك گوید. به همین جهت است كه می بینیم توانست در مدت بسیار كوتاه توقفش ‍ در مصر، به اندوخته های وافری در علوم دست یابد و كتابهای فراوانی را بخواند كه معمولا حتی در مدتی كمتر از ربع قرن ، تحصیل این فراورده ها امكان پذیر نبوده است . مدت توقف شهید ثانی در مصر فقط هجده ماه به طول انجامید.

منبع: سایت كنگره بین المللی شهیدین

تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علیمه