چرا انسان سقوط میکند؟
اگر بخواهیم خلاصه و در یک کلام عامل سقوط انسان را بیان کنیم باید به همان نکته ای که امیرالمومنین علیه السلام به آن اشاره کردند، توجه کنیم. منظور همان روایت (حب دنیا سر تمام خطاهاست).
وابستگی به دنیا انسان را یاد آخرت غافل میکند و درست به همین دلیل، زمینه برای سقوط انسان فراهم می شود.این نوشتار از بیانات آیه الله مظاهری گرفته شده است.
یکی از عوامل سقوط انسان، که شاید بتوان گفت: خطرناکتر از سایر عوامل سقوط است، دنیا طلبی است. زرق و برق دنیا و دلبستگی به آن و به خصوص مشغول شدن به دنیای حرام، انسان را به سقوط عجیبی میکشاند و اگر آدمیان مواظبت لازم را ننمایند و در امتحانهای الهی مردود گردند، دنیا، مانع پیشرفت معنوی آنان شده و آنان را جهنّمی میکند.
امام حسین«سلام الله علیه» میفرمایند:
«النَّاسُ عَبِیدُ الدُّنْیَا وَ الدِّینُ لَعِقٌ عَلَى أَلْسِنَتِهِمْ یَحُوطُونَهُ مَا دَرَّتْ مَعَایِشُهُمْ فَإِذَا مُحِّصُوا بِالْبَلَاءِ قَلَّ الدَّیَّانُون»[1]
مردم بنده دنیا هستند و دین لقلقه زبانشان است. مادامی که معیشت آنان جاری باشد، به دنبال دین هستند اما اگر به دام بلا گرفتار شوند،متدینین کم خواهند شد.
بنابر تعبیر نورانی آن حضرت، مردم بنده دنیا هستند. تا وقتی در معرض امتحان قرار نگرفتهاند، ممکن است مردود نشوند. امّا کمتر کسی میتواند در امتحان، موفق گردد.
دنیا به معنای عام، عبارت از ثروت، شهوت و ریاست است و اگر کسی با یکی از این سه عامل امتحان شود، سریلندی او در امتحان مشکل است. اگر انسان دلبستگی به دنیا پیدا کرد، معلوم نیست بتواند در امتحانها نمره بیاورد، حتی اگر از نظر علمی و معنوی، بلند مرتبه باشد. ولی اگر انسان تابع و پیرو امیرالمؤمنین«سلام الله علیه» باشد، در سختترین امتحانات نیز پیروز میشود، چنانکه آن امام بزرگوار فرمودند:
«وَ اللَّهِ لَوْ أُعْطِیتُ الْأَقَالِیمَ السَّبْعَةَ بِمَا تَحْتَ أَفْلَاكِهَا عَلَى أَنْ أَعْصِیَ اللَّهَ فِی نَمْلَةٍ أَسْلُبُهَا جُلْبَ شَعِیرَةٍ مَا فَعَلْتُه»[2]
به خدا قسم اگر عالم هستی را یک طرف قرار دهند و به من بگویند که به یک مورچه ظلم کن و پوست جو را بیجا از دهان مورچه بگیر، نمیکنم. یعنی عالم هستی اصلاً و ابداً در مقابل ظلم به مورچه، نزد آن امام بزرگوار ارزش ندارد.
همه و به خصوص شیعیان باید چنین باشند، امّا متأسفانه بسیاری از افراد، در مقابل مال دنیا، خود را گم میکنند.
«كَلاَّ إِنَّ الْإِنْسانَ لَیَطْغى، أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى»[3]
وقتی انسان با پول یا ریاست، احساس بینیازی کند، سرکش میشود یا اگر کسی خود را نساخته باشد، در هنگام تحریک غریزه جنسی، مردود میشود. امّا آنکه توانسته است خود را بسازد، در مواضع حسّاس، امداد الهی او را نجات میبخشد. قرآن کریم، از زبان حضرت یوسف«علیهالسّلام» که توانست در امتحان الهی سربلند شود، میفرماید:
«وَإِلاَّ تَصْرِفْ عَنِّی كَیْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَیْهِنَّ وَأَكُن مِّنَ الْجَاهِلِینَ»[4]
یعنی اگر خداوند در صحنهها به فریاد من نرسیده بود و مرا کمک نکرده بود، به آن زنان تمایل پیدا میکردم و مردود میشدم.
فریب دنیا و خسران دنیا و آخرت
قرآن کریم تعبیر«مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا»[5] را برای دنیای به معنای عام به کار میبرد و به بشریّت هشدار میدهد که مراقب فریب دنیا و زندگی دنیوی باشند که موجب سقوط و تباهی آنان خواهد شد.
«فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَ لَا یَغُرَّنَّكُم بِاللَّهِ الْغَرُورُ»[6]
قرآن کریم در این آیه شریفه، زنگ خطر برای مواظبت از فریب دنیا را در کنار زنگ خطر برای مراقبت از فریب شیطان که ذاتاً فریبنده است، بیان میفرماید و این طرز بیان، حاکی از نقش مؤثر دنیا طلبی در سقوط انسان به درّه شقاوت و بدبختی است و ضرورت پرهیز از تمایل و دلبستگی به دنیای فانی را آشکار میسازد.
بنابراین انسان باید با مبارزه و با تحمّل سختیهای فراوان، به جایگاهی برسد صفت قناعت پیدا کند و دلبستگی به دنیا نداشته باشد؛ به گونهای که دنیای حرام، نتواند او را فریب دهد. سیر مختصری در تاریخ گواه این واقعیّت است که متأسفانه اکثریت قریب به اتفاق آدمیان در اثر دلبستگی به دنیا، در امتحانات الهی مردود شده و موجبات خسران دنیا و آخرت را برای خود و حتی دیگران فراهم کردهاند.
1. بحارالأنوار، ج 44، ص 382
2. نهجالبلاغة، خطبه 224
3. علق / 7-6
4. یوسف / 33
5. قصص / 61
6. لقمان / 33
تهیه و فرآوری: محمدحسین امین
پایگاه آیه الله مظاهری