آداب توبه2

در مقاله گذشته درباره توبه مطالب مقدماتی خدمت شما خوانندگان عزیز ارائه شد.شما با چیستی توبه آشنا شدید. در این مقاله به صورت مفصل‌تری به این بحث خواهیم پرداخت.

اول به بررسی چگونگی تحقق و سپس به بررسی اقسام آن خواهیم پرداخت.

توبه چگونه اتفاق می افتد؟

توبه به سه صورت تحقق مى یابد:

1- توبه نسبت به گذشته .

2- توبه نسبت به حال حاضر.

3- توبه نسبت به زمان گذشته و آینده .

توبه نسبت به زمان گذشته

اما توبه نسبت به كار گذشته بر دو قسم است .

1- پشیمانى و تاسف فراوان بر گناهى كه در گذشته از انسان صادر شده است كه درباره آن رسول اكرم صلى الله علیه و آله و سلم گفته اند: الندم توبه1

2- جبران گناهانى كه در گذشته واقع شده اند كه این نیز بر سه نوع است .

اول : آنچه كه انسان انجام داده و نسبت به ساحت قدس پروردگار نافرمانى محسوب گردیده است . (حق الله )

دوم : آنچه كه انسان نسبت به خود انجام داده و خود را در معرض غضب الهى درآورده است . (حق النفس )

سوم : آنچه كه انسان نسبت به دیگران انجام داده و به وسیله گفتار یا كردار خود موجب ضرر و زیان براى آنان گردیده است . (حق الناس )

و اما راه جبران گناهانى كه در مورد دیگران انجام داده است اگر زبانى بوده بایستى از آنها عذرخواهى كند و یا جبران نماید یا به هر صورت رضایت آنها را به دست آورد. و اگر عملى بوده بایستى حق آنها را به خودشان در صورتى كه زنده اند به خودشان و در صورتى كه از دنیا رفته اند به وارثان آنها برگرداند و یا رضایت آنان را به دست آورد و كیفرى را كه معین شده تحمل بنماید.

و اگر كسى را كشته باشد باید رضایت اولیا او را فراهم كند، چرا كه تحصیل رضایت مقتول محال است ، و اگر این شرایط و سایر شرایط توبه را تحصیل كند امیدوار باشد كه خداوند در آخرت او را مورد رحمت واسعه خویش قرار دهد.

و اما جبران گناهانى كه در حق خود انجام داده آن است كه كیفر دنیوى یا دینى را كه مقرر شده است تحمل نماید. (مثل حدود و كفارات ).

و اما راه جبران گناهانى كه در حق خداوند انجام داده آن است كه تضرع و زارى و انابه به درگاهى الهى نموده و عبادت و ریاضت داشته باشد، البته به شرطى كه حق الناس و حق النفس را ادا كرده و جبران نموده باشد.

توبه نسبت به زمان حال

توبه نسبت به زمان حال بر دو صورت است كه بایست توبه كننده انجام بدهد.

1- گناهى را كه در حال حاضر مرتكب مى گردد، به قصد قربت ترك كند.

2- از تعدى و ستم به دیگران خوددارى كرده و خسارات مظلومان و ستمدیدگان را جبران بنماید.

توبه نسبت به آینده

توبه نسبت به زمان آینده نیز به دو صورت تحقق مى یابد.

1- تصمیم قطعى بر عدم تكرار گناه در آینده كه حتى اگر او را بكشند یا به آتش ‍ بسوزانند، نه از روى اختیار و نه اجبار، دیگر راضى به ارتكاب آن گناه نگردد.

2- تصمیم بر آن كه در آینده ثابت قدم در این راه باشد، حتى براى اینكه مبادا مرتكب گناه گردد نذرى نموده و یا كفاره اى قرار دهد كه اگر بار دیگر مرتكب آن گناه شد مجبور به تحمل و پرداخت آن گردد و تا وقتى كه عزم را جزم نكرده و یا احتمال برگشت به آن گناه در اندیشه او وجود داشته باشد ثبات قدم حاصل نمى شود و باید به قصد قربت این كارها را انجام دهد تا مصداق كلام رسول اكرم صلى الله علیه و آله و سلم گردد:

التائب من الذنب كمن لا ذنب له(63)

اینها كه گفتیم همه در رابطه با توبه عام است كه خداوند درباره آن فرمود است :

یا ایها الذین آمنوا توبوا الى الله توبة نصوحا عسى ربكم ان یكفر عنكم سیئاتكم(64)

انما التوبة على الله للذین یعملون السوء بجهاله ثم یتوبون من قریب فاولئك یتوب الله علیهم(65)

توبه خاص و اخص

توبه خاص توبه از ترك اولى است و شرایط آن نیز نظیر همین شرائط توبه عام است . و لذا در این مورد خداوند مى فرماید:

لقد تاب الله على النبى و المهاجرین و الانصار الذین اتبعوه فى ساعة العسرة(66)

و اما توبه اخص نسبت به دو چیز حاصل مى شود:

1- توبه از توجه و التفات به غیر مطلوب یعنى عالى ترین مرحله كمال كه در این مورد گفته اند:

الیمین و الشمال مضلتان(67)

2- توبه از برگشت و یا توقف در مرحله اى كه عبور از آن براى اهل سیر و سلوك واجب ، و توقف در آن براى آنان گناه محسوب مى شود. یعنى نباید به یك مرحله از كمال اكتفا كرده و به همان مرتبه به چشم رضایت بنگرند كه این كار نسبت به آنان گناه محسوب مى شود كه گفته اند:

حسنات الابرار سیئات المقربین

پس اهل سیر و سلوك در هر مرحله اى كه از كمال قرار بگریند؛ بایستى به مرحله بالاتر توجه كنند، و توقف در آن را براى خود جایز ندانند و با توبه و استغفار و ترك اصرار و پشیمانى از غفلتهاى گذشته و تضرع به درگاه الهى خود را پاك گردانند.

فان من تاب و اخلص لله فالله له ان الله یحب التوابین ویحب المتطهرین(68)

پی نوشتها :

63- بحارالانوار، ج 6، ص 21، روایت 16. كسى كه از گناه توبه كند، مانند كسى است كه اصلا گناه نداشته است .

64- سوره تحریم : آیه 8. اى مومنان ، توبه كنید به سوى خداوند توبه اى نصیحت كننده ، چه بسا خداوند گناهان شما را بپوشاند.

65- سوره نساء: آیه 17. توبه بر خداوند است براى كسانى كه از روى نادانى گناه مى كنند و به زودى توبه مى كنند پس خداوند بر آنها توبه مى كند.

66- سوره توبه : آیه 117. به تحقیق خداوند بر پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم و مهاجر و انصار كه از او در دوران سختى پیروى كردند توبه كرد.

67- بحارالانوار، ج 35، ص 366، باب 16، روایت 6. البته بحار از نهج البلاغه نقل مى كند و در هر دو ماخذ مضلة به صورت مفرد آمده ، و شاید مرحوم خواجه به عنوان یك نكته ذكر كرده اند نه به عنوان روایت . و معنى آن چنین است : راست و چپ هر دو گمراهى هستند.

منابع:آسان ترین راه برای سیر و سلوک (خواجه نصیر الدین طوسی)

تهیه و فرآوری: محمد حسین امین – گروه حوزه علمیه تبیان