کاربردهای اینترنت در حوزه علمیه

مقدمه:

حوزه های علمی شیعه از دیرباز تابع سنت های اصیل خود بوده و نسبت به فرآورده های تکنولوژی غرب نگاه مثبتی نداشته اند و همواره به آن ها به دیده شک و تردید می نگریسته اند اما به نظر می رسد در سال های اخیر و با تاکیدات مقام معظم رهبری (دام ظله العالی) بر استفاده حوزه از فن آوری جدید، تغییرات ملایمی در این نگرش در حال شکل گیری است و رفته رفته این اصل کلی پذیرفته می شود که حوزه باید در عین پایبندی به اساس دین و حفظ اصالت های فرهنگی خود، از جنبه های مثبت تکنولوژی مدرن هم در جهت نشر معارف دینی بهره برداری کند . چنانکه بعد از گذشت چند سال از ورود رایانه به حوزه، در حال حاضر بسیاری از کتب حجیم و معظم فقهی، روایی و اعتقادی حوزه به صورت C . D و دیسکت، قابلیت عرضه به اقصی نقاط جهان اسلام را پیدا کرده اند و به راحتی می توان آن ها را در اختیار عموم علاقمندان قرار داد . اکنون که با مطرح شدن «اینترنت » امکانات گسترده تری فراروی حوزه علمیه قرار گرفته است باید دید چگونه می توان از این امکانات در جهت نیل به اهداف حوزوی استفاده مفید و مؤثر نمود .

اینترنت چیست؟

در یک تعریف ساده می توان گفت: اینترنت آمیزه ای از صنعت تلفن و تکنولوژی رایانه است که به طور همزمان، امکان برقراری ارتباط (یک سویه - دو سویه) یک فرد با سایرین و دسترسی به دنیایی از اطلاعات و داده های رایانه ای (نوشتاری، صوتی و تصویری) را میسر می کند . به عبارت دیگر تکنولوژی اینترنت شبکه ای گسترده و مرتبط از خطوط رایانه ای به وجود آورده است که از هت سرعت، سهولت و امکان برقراری ارتباط با هر گوشه ای از جهان، به تلفن شبیه است و از جهت کمیت و حجم وسیع اطلاعات ذخیره شده - تناسب با کاربردهایی که همه روزه به تعداد آن ها افزوده می شود - به کامپیوتر شبیه بوده و دامنه نسبتا گسترده ای از اطلاعات را شامل می شود . به نحوی که به گفته کارشناسان، اگر کسی بخواهد همه اطلاعات ذخیره شده در اینترنت تا این لحظه را مرور کند و تا آخر عمرش هیچ کار دیگری جز این نداشته باشد، نخواهد توانست این کار را انجام دهد!

تاریخچه پیدایش اینترنت:

«در سال 1957 م اتحاد جماهیر شوروی سابق، فضاپیمای اسپوتنیک را به فضا فرستاد و با این کار نشان داد که می تواند شبکه های ارتباطی آمریکا را با موشک های بالستیک و دوربرد خود مورد هدف قرار دهد; ایالات متحده آمریکا هم در پاسخ به این اقدام، «مؤسسه پروژه های پیشرفته پژوهشی یا ARPA ، را ایجاد کرد که ماموریت اصلی آن تحقیق و آزمایش فرضیه اتصال رایانه های دانشگاه و مراکز نظامی از طریق خط تلفن بود، به روشی که چندین کاربر بتوانند در یک خط ارتباطی با هم شریک شوند و در صورت بروز هر گونه حادثه و احیانا انهدام بخشی از مسیرها و رایانه ها، کل اطلاعات ذخیره شده از بین نرود .

بعدا امکان ارسال نامه های الکترونیک با مبدا و مقصد مشخص و اتصال ده ها رایانه در شبکه ای کوچک نیز مورد آزمایش قرار گرفت و این پروژه به پروژه آرپانت، (Arpa net) موسوم شد .

در سال 1973 . م آرپانت به انگستان و نروژ وصل شد و در اواسط سال 1970 تا دهه 1980 . م شبکه های کوچکتری که از تکنولوژی آرپانت استفاده می کردند تصمیم به کار با یکدیگر (به صورت اتصال بین شبکه ای) گرفتند; به زودی نیاز شدیدی به برقراری ارتباط بین شبکه های متعدد احساس شد و بر همین اساس افراد متخصص به نمایندگی از شبکه های متعدد و پراکنده به طور منظم گرد هم آمدند و قوانینی را تدوین کردند که هر شبکه با رعایت آن می توانست با سایر شبکه ها به تبادل اطلاعات بپردازد; بدین ترتیب ترکیبی اجتماعی از شبکه های مختلف با اصول کاری متفاوت به وجود آمد که این اجتماع، اینترنت، (Inter net) نامیده شد .

ارزیابی تکنولوژی اینترنت

با توضیحاتی که داده شد . اینترنت را می توان به نمایشگاه دائمی فوق العاده بزرگ و گسترده ای شبیه دانست که هر صاحب اندیشه و فکر و یا طالب ارتباط و اطلاعی می تواند به فراخور حال، در آن غرفه ای کوچک یا بزرگ دایر کند و منویات و مطالبات خود را در آن عرضه کند . و این، هم می تواند حسن اینترنت باشد و هم عیب آن، چرا که انسان ها و منویات آن ها به یک گونه نیست و به قول ملای رومی:

از یک طرف با اینترنت می توان به اصلی ترین منابع هر فرهنگ و اندیشه ای دسترسی پیدا کرد و با دیدگاه های آن ها آشنا شد و با علم و آگاهی نسبت به نظرات مختلف دست به انتخاب احسن زد .

قال الله تعالی: «فبشر عباد الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه » ⁽¹⁾

و از طرف دیگر منویات و مطالبات انسان ها منحصر در جنبه های عقیدتی و فکری نیست و شیطان های انسی ای وجود دارند که در غرفه هایشان، هدفی جز ترویج فحشاء و منکرات را دنبال نمی کنند; سهولت دسترسی به این غرفه های شیطانی هم می تواند از معایب اینترنت محسوب شود .

کاربردهای اینترنت در حوزه علمیه:

سؤال اساسی این جاست که حوزه علمیه چگونه می تواند از این ابزار در جهت نشر معارف دینی بهره برادری کند؟ در جواب این پرسش می توان به مواد زیر اشاره کرد .

الف) ایجاد پایگاه های اطلاع رسانی شیعه:

واقعیت این است که وضع معیشتی اغلب طلاب به گونه ای نیست که امکان استفاده از رایانه شخصی را داشته باشند و طبعا اینترنت هم هنوز در زندگی روزمره آن ها مدخلیت چشمگیری پیدا نکرده است; با این وجود به جز مراکز سرویس دهی خصوصی که همه روزه به تعداد آن ها در سطح کشور افزوده می شود، بعضی از مراکز علمی و پژوهشی حوزه علمیه قم هم با درک ضرورت کار، مبادرت به نصب سایت های اینترنتی کرده اند که از مهمترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم

2- مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله

3- مرکز ادیان

4- مؤسسه دایرة المعارف فقه

5- بنیاد پژوهش های اسلامی

6- دارالحدیث

7- سازمان حوزه ها و مدارس علمیه خارج از کشور

8- و . . .

نکته قابل توجه

به نظر می رسد این مراکز، علی رغم زحمات در خور توجهی که کشیده اند - جدای از نوع عملکردشان - به دلیل در حاشیه بودن، نداشتن تبلیغات کافی و . . . نتوانسته اند چنانکه شایسته و بایسته است در نهادینه کردن استفاده از اینترنت در حوزه و سرویس دهی به عموم طلاب و محققین موفق باشند .

ب) ساماندهی تحقیقات و جلوگیری از تحقیقات موازی

مدت های مدیدی است که انجام تحقیقات موازی و تکراری در حیطه علوم اسلامی، محققین و برنامه ریزان فرهنگی را رنج می دهد و مقام معظم رهبری - دام ظله العالی - هم در سفر اخیرشان به قم در جمع محققین و مسؤولین مؤسسات تحقیقاتی روی همین مساله تاکید داشتند که از تحقیقات موازی جلوگیری شود; اما چگونه می توان به این مهم دست یافت؟ ! شاید یکی از مؤثرترین راه ها، استفاده از شبکه اینترنت و استخراج پیشینه هر تحقیق باشد; تصور کنید قبل از عقد قرارداد پروژه های تحقیقاتی مهم، محققین ملزم به استعلام از اینترنت و ارائه سوابق تحقیق به مسؤولین مربوطه باشند و به مرور این مساله هم جا بیفتد که بایستی نسخه ای از تحقیق های انجام شده را - به منظور جلوگیری از تحقیق تکراری - به شبکه اینترنت سپرد; در آن صورت باز هم تحقیق موازی انجام خواهد شد؟ !

در بادی امر ممکن است شبکه ای داخلی و مستقل از تحقیقات انجام شده و در دست انجام در حیطه معارف و علوم انسانی و اسلامی به وجود آورد و به مرور آنرا گسترش داد .

ج) تقویت ارتباطات دو سویه حوزه با جهان اسلام و علاقمندان تشیع:

1- پاسخگویی به مسائل شرعی و مشکلات اعتقادی:

در این زمینه برخی از بیوت مراجع و مؤسسات تحقیقاتی حوزه فعال شده اند که نیاز به گسترش بیشتری دارد .

2- اطلاع رسانی به مبلغین خارج از کشور:

بسیاری از مبلغین خارج کشور، جهت بهبود کیفیت تبلیغ خود (متناسب با وضعیت مناطق تبلیغی شان) نیازمند پشتیبانی علمی و فکری حوزه در تهیه خوراک تبلیغی مناسب هستند که این مهم با اینترنت به راحتی قابل تحقق است .

3- تامین نیازهای تبلیغی مبلغین و رایزنی های فرهنگی خارج از کشور: در بسیاری از مواقع مبلغین و رایزنی های فرهنگی خارج از کشور جهت کارآمد کردن امور تبلیغی خود نیازمند ابزار و وسایل خاص تبلیغی (از قبیل کتاب، فیلم، پوستر، نوار کاست و) . . . می شوند که از طریق اینترنت می توان این نیازها را دریافت کرد و نسبت به تامین آن ها اقدامات مقتضی را صورت داد .

4- ارسال دروس حوزوی برای متقاضیان:

بسیاری از کسانی که مشتاق فراگیری علوم حوزوی در مدارس علوم دینی می باشند، این توفیق نصیبشان نمی شود اما از طریق اینترنت می توانند درس ها را با همان کیفیتی که در مدارس تدریس می شود (به صورت سمعی و بصری و همزمان) دنبال کرده و حتی در جلسات امتحان کتبی و شفاهی حضور پیدا کنند و با استاد، ارتباط چهره به چهره برقرار کنند بدون این که از اتاق خود خارج شوند . این امکان فوق العاده مؤثری است برای تربیت طلاب و مبلغینی مستعد در گوشه و کنار دنیا که از آمدن به ایران و بهره گیری از امکانات مرکز جهانی علوم اسلامی معذورند .

نکته:

طریقه ارتباطات چهره به چهره با اینترنت (مثلا در مورد یک امتحان شفاهی) به این نحو است که طرفین یک دوربین فیلمبرداری معمولی (کوچک یا بزرگ) را به رایانه ای که به شبکه متصل است، وصل نموده و بعد از برقراری ارتباط، به راحتی با هم به گفت وگوی مستقیم می پردازند .

د) گسترش کمی و کیفی سایت های شیعه:

طبق آماری که در سال 1376 ه . ش منتشر شده، سایت های شیعه در مقایسه با سایر فرق و مذاهب نسبتی به قرار زیر داشته است:

سایت های شیعه 38 مورد، بهائیت 165 مورد و وهابیت بیشتر . . .

در تاریخ 27/2/78 جست وجویی در اینترنت شد و 56856 صفحه در مورد اسلام مطلب بود و 6369 صفحه در مورد شیعه ولی درباره بهائیت 163890 صفحه مطلب وجود داشت .

ه) کاربرد اینترنت در اعزام مبلغ:

یکی از مسائلی که مبلغین و دست اندرکاران اعزام مبلغ را رنج می دهد عدم اطلاع رسانی دقیق و قابل محاسبه از وضعیت مبلغین در حال اعزام است (مواردی از قبیل نام نویسی در چند مرکز اعزام مبلغ و) . . . ولی اگر همه شبکه های اعزام مبلغ با شبکه داخلی اینترنت به هم متصل بوده و هر یک نام و تعداد مبلغین اعزامی به هر منطقه را در اختیار داشته باشند باز هم این قبیل مشکلات پیش خواهد آمد؟

سخن آخر:

حوزه های علمیه شیعه علی رغم این که بهترین گوهرها و قابلیت ها را در خود پرورش داده و دارا هستند در معرفی این توانمندی ها چندان موفق نبوده اند و این مساله هر دلیل موجه یا ناموجهی که داشته باشد باعث رکود و در انزوا قرار گرفتن حوزه، در برخی از زمینه ها - از جمله اینترنت - شده است چنانکه وقتی شبکه ماهواره ای الجزیره یک گزارش اجمالی از قم و حوزه علمیه و سایت های اینترنتی آن ارائه می کند با انبوه تماس های تلفنی مواجه می شود که از وجود چنین فضاهایی در حوزه علمیه بی خبر بوده و در صدد کسب اطلاعات بیشتر و برقراری ارتباط با حوزه علمیه بوده اند .

البته روحیات حوزوی، خودستایی و تعریف از خود را نمی پسندد و شاید به همین دلیل هم باشد که روابط عمومی ها در مجامع حوزوی چندان فعال نیستند ولی آیا اگر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در دامنه کوه و بر بالای بلندی نمی ایستاد و با فریاد «یا صباحاه » خیل عظیمی از مردم را جمع نمی کرد و خودش را معرفی نمی فرمود و سابقه راستگویی و درست کرداری اش و رسالتی که به عهده اش گذاشته شده را به خوبی بیان نمی کرد باز هم کسی به او ایمان می آورد؟

بنابراین نباید به هر دلیل موجه با ناموجهی در امر تبلیغات و معرفی جایگاه حوزه در جامعه، کوتاهی کرد و یکی از قابلیت های حوزه که در جامعه (داخل و خارج کشور) همچنان ناشناخته باقی مانده است سایت های اینترنتی حوزه و کاربردهای مختلف آن است و در این راستا اقدامات زیر ضروری می نماید:

الف) تبیین جایگاه واقعی اینترنت در حوزه (برای عموم طلاب و محققین):

بسیاری از طلاب و محققین علوم اسلامی فقط چیزهایی در مورد اینترنت به گوششان خورده و از کم و کیف استفاده از آن اطلاع دقیق و کارشناسانه ای ندارند و به همین دلیل هم دیدگاه های افراطی و تفریطی در میان آن ها به وفور یافت می شود . به نظر می رسد با تبلیغات صحیح و معرفی جایگاه واقعی اینترنت (با همه نقاط قوت و ضعفی که ممکن است داشته باشد) می توان عموم طلاب و محققین و اساتید حوزه را با این مقوله آشنا کرد و زمینه استفاده مفید و مؤثر آن ها از این وسیله را فراهم نمود .

ب) آوردن امکانات استفاده از اینترنت در بدنه حوزه:

همانطور که قبلا هم اشاره شد یکی از عمده دلایل فراگیر نشدن استفاده از اینترنت در حوزه، نداشتن امکانات شخصی عموم طلاب و منحصر بودن استفاده از اینترنت در مؤسسات اقماری حوزه است که مشکلات خاص خودشان را دارند; به نظر می رسد با آوردن امکانات استفاده از اینترنت در کتابخانه ها و مراکز اصلی رفت و آمد و تجمع طلاب و سهل المؤونه بودن استفاده از آن برای عموم طلاب و محققین، می توان گام های مؤثری در ارتقاء سطح کمی و کیفی استفاده از اینترنت در حوزه برداشت .

ج) معرفی سایت های شیعه در سطح جهانی:

با یک برنامه ریزی دقیق می توان از طریق شبکه های ماهواره ای صدا وسیمای جمهوری اسلامی (سحر - جام جم و) . . . به تبلیغ و معرفی جهانی سایت های اینترنتی حوزه علمیه (به عنوان مرکزیت جهان تشیع) پرداخت و زمینه بهره برداری مفید از این سایت ها را فراهم آورد . همچنین می توان جزوه ها و بولتن هایی (شامل کدهای ارتباطی، محتویات هر یک از سایت ها و) . . . در این خصوص تهیه نمود و از طریق رایزنی های فرهنگی جمهوری اسلامی و مبلغین خارج از کشور و . . . در اختیار عموم علاقمندان قرار داد^× .

پی نوشت ها:

1) زمر/18- 17 .

× - اقتباس از ویژه نامه اینترنت; فواید، آثار و پیامدها (ضمیمه خبرنامه پژوهشی، پیش شماره 6 پائیز 1378 .

پدیدآورنده: سید قاسم حسینی

منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه نت

تنظیم: گروه حوزه علمیه تبیان