شیخ محمدبهاری: شاگردان، تالیفات و دیدگاه بزرگان
(بعد از قبر سلمان فارسی هیچ قبری به نورانیت محمد بهاری ندیدم)
شاگردان و تالیفات شیخ محمد بهاری
شیخ محمد بهاری در نجف ضمن تحصیل علوم دینی، به تدریس نیز مشغول بود و شاگردان بسیاری را تربیت كرد. از جمله شاگردان ایشان عارف فرزانه، شیخ لطیف بهاری است.
آثار علمی مرحوم بهاری منحصر در مکاتباتی است که برای شاگردان خود به صورت دستورهای سیر وسلوکی نگاشته است. تعدادی از این مکاتبات در کتاب «تذکره المتقین» جمع شده و هم اکنون تنها اثر قلمی باقیمانده از آن مرحوم است(1). البته نظر دیگری وجود دارد که تعداد آثار شیخ محمد بهاری را بیش از این معرفی کرده و برخی آثار این عالم بزرگوار عبارتند از: تذکره المتقین، منشآت، كتاب القضاء.
شیخ محمد بهاری از منظر بزرگان
آخوند همدانى درباره بهارى فرمود:«شیخ محمّد بهارى حکیم اصحاب من است»، «آخوند او را وصى خود قرار داده بود»(2)
علاّمه تهرانى از استاد خود، علاّمه طباطبایى و او از استاد خود، آیةاللَّه سید على قاضى نقل مىکند که حاج احمد کربلایى فرمود: ما پیوسته در خدمت ملاحسینقلى همدانى بودیم و آخوند همدانى 100% مال ما بود، ولى همین که آقاى بهارى با آخوند روابط آشنایى بست، آخوند دائماً در خدمت او بود و بیشتر با او مراوده داشت و در واقع، آخوند را از ما گرفت. (3)
سید محسن امین عاملى، نویسنده «اعیان الشیعه» مىنویسد: «او عالمى ربّانى، مراقب، داراى صفات والا و مقامات بلندى بود. همیشه و در همه حال مراقبه داشت و وجودش مایه برکت بود.»(4)
آیةاللَّه العظمى محمّد حسین نائینى در مورد عظمت روحى و معنوى بهارى فرمود: «شهر آن جاست که حاج شیخ محمّد بهارى آرمیده است» یکى از بزرگان در جلسه اخلاقى، فرمود: از مرحوم آیةاللَّه نجفى شنیدم که فرمود: آیةاللَّه العظمى حاج شیخ محمّد حسین نجفى نائینى در جلسه درس، به ایشان فرمود: آیا اهالى همدان به زیارت مرقد منور و مطهر عارف کامل، شیخ محمّد بهارى مشرف مىشوند و از او تبرک مىگیرند و این فرصت را مغتنم مىشمارند؟
آیةاللَّه شیخ محمّد بهارى از شخصیتهاى نادر و انسان کامل و وارستهاى بود که همه آشنایان او به پاکى، صداقت و عدالت او اذعان داشتند. امام خمینى؛ در تفسیر سوره حمد مىفرماید: یکی ازآقایان می گفت که اسم کسی را پیش مرحوم شیخ محمد بهاری ظاهراً بردند (ایشان) گفت: عادل کافری است . گفتیم : عادل است یعنی چه ؟ کافراست یعنی چه ؟ گفت : عادل است برای اینکه روی موازین شرعی عمل می کند و هیچ معصیت نمی کند. اما کافر است برای اینکه خدائی که او می پرستد خدا نیست ! (5)
شیخ آقا بزرگ تهرانى، در «الذریعه الى تصانیف الشیعه» در معرفى کتاب «تذکره المتقین» شیخ محمّد بهارى مىنویسد:
تذکرة المتقین کتابى است فارسى در او جملهاى از کلمات اعاظم در اخلاق و نامههایى است که در آداب سیر و سلوک نگاشته شده است. از جمله، نامه جمال سالکین، شیخ فقیه و ورع و زاهد، ملا حسینقلى درجزینى همدانى است و نامههاى شاگرد بزرگوار و وصیش، دانشمند و عالم سالک، حاج شیخ محمّد بهارى مىباشد(6).
شیخ آقا بزرگ تهرانى، معتقد بود که بهارى از بزرگان علم اخلاق و سیر و سلوک و عرفان است و در اخلاق و تهذیب نفس و تزکیه روح، سرآمد و از اوتاد به حساب مىآید.
علاّمه سید محمّد حسین حسینى طهرانى مىفرماید: آیةاللَّه مرحوم بهارى - قدساللَّه تربته الشریفه - از اعاظم تلامذه و شاگردان آخوند همدانى بود که سالیان متمادى درک حضور او را کرده بود و به درجات کمال فائز آمد.
این حقیر بارها به زیارت مرقدش به بهار همدان رفتهام و اینگونه شنیدهام و بدان اعتقاد دارم که آن مرحوم از میهمانان خود پذیرایى مىکند!(7)
حاج شیخ میرزا جواد انصارى همدانى که اهل معرفت و سیر و سلوک بود و در همدان سکونت داشت، همیشه براى زیارت قبر آیةاللَّه شیخ محمّد بهارى و استمداد از روح بلند او، به بهار مىرفت. او بارها راه 19 کیلو مترى بهار - همدان را پیاده طى کرد و به زیارت قبر بهارى رفت. وى درباره عظمت شخصیت عرفانى بهارى گفته است: من بعد از قبر سلمان فارسى، قبرى را به نورانیت محمّد بهارى در بهار همدان ندیدهام و خود بارها با پاى پیاده از همدان تا بهار طى مىکردم و به زیارت ایشان مىآمدم.
عالم ربّانى، شیخ حسنعلى نخودکىاصفهانى نیز چنین نوشتهاند: «این حقیر فقیر کثیر التقصیر به مرحوم آقا شیخ محمّد بهارى مودّت و ارادتى خاص داشتم، چنانکه چند روزى در نجف اشرف در خدمتشان بودم و ایشان نسبت به حقیر مرحمت و لطف ویژهاى عنایت فرمودند و پس از چند روز که حقیر عازم اصفهان شدم، تعلیقهاى به حقیر مرقوم فرمودند که در آن نوشته بود: اگر وصیت کنم تو را، زیره به کرمان بردن است و اگر وصیت از تو بخواهم، فالوده پیش هالو نهادن است و پس از اندکى فوت نمودند!(8)
پی نوشت:
1. نامه های عرفانی، ص65
2. همان
3. توحید علمى و عینى، ص 17.
4. اعیان الشیعه، ج 9، ص 402.
5. تفسیر سوره حمد، ص 120.
6. الذریعه، ج 4، ص
7. توحید علمى و عینى در مکاتیب حکمى و عرفانى، ص 17، پاورقى و روح مجرد، ص 157
8. نشان از بىنشانها، ص تذکرةالمتقین، محمد بهاری همدانی، انتشارات نهاوندی، همدان، ص23-27.
