آیت الله بروجردی و تقریب مذاهب

و ماجرای فتوای تاریخی شیخ شلتوت

(به مناسبت 13 شوال سالروز ارتحال آیت الله العظمی سید حسین بروجردی)

(گفت و گوی حجت الاسلام والمسلمین سید محمدرضا احمدی بروجردی نوه آن مرجع فقید و رییس موسسه حضرت آیت الله بروجردی، با خبرنگاران مرکز خبر حوزه، در آستانه پنجاه و یکمین سالگرد ارتحال مرجع بزرگ شيعه)

ديدگاه آيت‌الله بروجردي درباره تقريب مذاهب اسلامي

آیت الله العظمی بروجردی(ره)، اهتمام بسیار زیادی به مسئله تقریب مذاهب اسلامی داشتند؛ باید گفت که اندیشه معظم له در شرایط فعلی بسیار کارگشا خواهد بود، به شرط آن که با مبنای فکری ایشان جلو برویم.

ایشان تأکید داشتند که وحدت بین شیعه و سنی غیر ممکن است؛ چرا که آن ها دوفکر و عقیده اند، اما در عین حال به سمت تقریب شیعه و سنی گام بر می داشتند، به آن هم معتقد بودند؛ به طوری که اعتقاد داشتند ائمه اطهار علیهم السلام، با تمام مشقاتی که داشتند، در مدینه ماندند، یعنی تا جایی که امکان داشت در متن جامعه اسلامی حضور داشتند؛ لذا این نکته ای است که باید بدان توجه کرد و تا حد امکان خود را در متن جامعه نگاه داشت.

آیت الله العظمی بروجردی(ره)، می گفتند؛ فرض بر این که در سطح جامعه بمانیم، شاهد حضور مذاهب و ادیان دیگر هم هستیم و به همین دلیل هم باید ارتباط بین تشیع و سایر مذاهب و ادیان تعریف شود.

آیت الله العظمی بروجردی(ره) در تعریف رابطه صحیح مذهب تشیع و شیعیان با پیروان سایر ادیان و مذاهب، معتقد به تقریب بود؛ یعنی ایشان تقریب را تعریف صحیح رابطه تشیع با دیگر ادیان و مذاهب می دانست؛ البته باید گفت که نگاه آیت الله العظمی بروجردی(ره) به تقریب، نه نگاهی تاکتیکی، که نگاهی بر اساس مبانی فکری و نظری ایشان بود که به آن معتقد بودند.

ایشان در کنار اصرار بر تقریب در رابطه شیعه و سنی و یا دیگر ادیان، معتقد بودند که امامت ائمه اطهار علیهم السلام رکن شیعه و مذهب تشیع است و نباید از آن کوتاه آمد؛ مخصوصا در مبحث حجیت قول امامان و اهل بیت علیهم السلام ، بسیار اصرار و تأکید داشتند و حتی در مقابله با علمای اهل سنت به این اصل استناد می ورزیدند و حدیث ثقلین را دلیل محکمی برای آن می دانستند.

آیت الله العظمی بروجردی(ره)، معتقد بودند که حدیث ثقلین مورد توجه و البته تأیید اهل سنت است و به همین دلیل باید برای اثبات حجیت قول امامان معصوم  علیهم السلام در مقابل اهل سنت به آن ها استناد کرد.

ایشان در کنار تمام این اعتقادات، معتقد بودند، اصل بحث تقریب، کلمة اهل بیت علیهم السلام است؛ آیت الله العظمی بروجردی(ره)، آن قدر به این مهم اصرار داشتند که در کشور مصر، همایش تقریب مذاهب برگزار کردند و 50 تن از عالمان سرشناس اهل تسنن را به آن فراخواندند.

ماجرای شیخ شلتوت و فتوای تاریخی او

اصرار روی همین اعتقادات آیت الله العظمی بروجردی(ره) بود که باعث شد شیخ شلتوت که بنیان گذار دانشگاه الازهر مصر است، فتوایی تاریخی را مبنی بر این که "عمل کردن به قول ائمه اطهار علیهم السلام مجزی است"، را صادر کند و بر مقبولیت عمل شیعیان صحه بگذارد.

تمام این ها نشان از این دارد که افق دید آیت الله العظمی بروجردی(ره)، بسیار جلوتر از زمان خودش بود.

شیخ شلتوت فتوا می‌دهد که عمل کردن به فقه جعفری مجاز است و آیت الله بروجردی در این باره می‌گفت که آرزوی ائمه اطهار پس از صد‌ها سال محقق شد و من در قیامت این کار خود را به مادرم حضرت زهرا سلام الله علیها عرضه خواهم کرد.

شیخ محمد سلیم، یکی از علمای الازهر نامه آیت الله بروجردی را می بوسید و بر روی چشمان خود می‌گذاشت و در همایش الامامان شلتوت و بروجردی اهل سنت بیش از شیعیان در رابطه با ایشان سخنرانی کرد و این نشان داد که جایگاه ایشان بسیار بالا است و برادران ما در دیگر مذاهب فریفته ایشان هستند. آیت الله العظمی بروجردی(ره)، هنوز هم در کشور مصر و دانشگاه الازهر مصر بسیار مقام والایی دارد، چرا که آن ها فریفته شخصیت وی شده و حتی کتاب هایی را نیز در این زمینه نوشته اند.

البته باید گفت با این که ایشان تأکید بسیار زیادی روی بحث تقریب مذاهب داشتند، اما از نظر توسل کسی به پای ایشان نمی رسید.

جایگاه معظم له نزد علمای اهل سنت

در کنگره شیخ شلتوت که در دانشگاه الازهر مصر برگزار شد، این قدر که آن ها از آیت الله العظمی بروجری(ره) تعریف و تمجید نمودند، شیعیان تا کنون تعریف نکرده اند.

نگاهی به سیره آیت الله بروجردی

ایجاد تحول در نظام حوزه

ایشان با اعتقادي كه به ضرورت تحول در حوزه داشتند، حوزه علمیه قم را نظام مند کرد و از سوی دیگر نیز نظام تبلیغات دین و نحوه صحیح آن را تبیین نمودند.

مرحوم آیت الله العظمی بروجری(ره)، چالش های تبلیغ را فهمیده بود؛ مبلغین را برای نقاط مختلف کشور اعزام می کردند و حتی دغدغه تبلیغات خارج از کشور را داشتند که در این مورد عمر شريفشان کفاف لازم را نداد تا این بخش را نیز از نظر خویش تقویت کنند، اما در همان سال های آخرین عمرشان، مسجدی در هامبورگ آلمان ساختند که امروزه قطب تبلیغ شیعه و نماد تشیع در اروپاست و جزء آثار تاریخی هامبورگ است که سالانه حدود 250 هزار نفر بازدید کننده دارد. در آمریکا و انگلیس نیز محلی را برای شیعیان بنیان گذاشت که با رحلت ایشان، به سرانجام نرسید.

ارسال مبلغان به داخل و خارج از کشور

مرحوم آیت الله العظمی بروجری(ره)، چالش های تبلیغ را فهمیده بود؛ مبلغین را برای نقاط مختلف کشور اعزام می کرد و حتی دغدغه تبلیغات خارج از کشور را داشت که در این مورد عمر شریفش کفاف لازم را نداد تا این بخش را نیز از نظر خویش تقویت کند، اما در همان سال های آخر، مسجدی در هامبورگ آلمان ساخت که امروزه قطب تبلیغ شیعه و نماد تشیع در اروپا و جزء آثار تاریخی هامبورگ است که سالانه حدود 250 هزار نفر بازدید کننده دارد.

آیت الله بروجردی مرحوم مهدی حائری یزدی فرزند آیت الله شیخ عبدالکریم یزدی را به آمریکا فرستاد که یک مرکز اسلامی بنا کند وهمین طور آقای صدر بلاغی را به انگلیس اعزام نمود تا مسجدی بسازد که هر دو این اقدامات با فوت ایشان متوقف شد و تنها یادگار ایشان در دنیای غرب همان مسجد امام علی علیه السلام هامبورگ است.

اهتمام جدی به نشر آثار شیعی

نکته دیگری که می توان از زندگانی آیت الله العظمی بروجری(ره)، به آن اشاره کرد، اهتمام جدی معظم له به نشر آثار شیعیان بود؛ در زمان ایشان بود که کتب شیعه رونق گرفت؛ چرا که کتاب های بسیاری چاپ شد و اصلا باید گفت که نهضت چاپ به برکت ایشان در حوزه علمیه قم اتفاق افتاد.

البته باید یادآوری کرد آن مرجع فقيد در طول 15سالی که در قم به عنوان مرجعیت مطلقه حضور داشتند، با وجودی که کتاب های بسیاری را چاپ کردند، اما کتاب های خود را هرگز چاپ نکردند؛ اهتمام ایشان بیش از همه به کتاب های قدمای شیعه بود.

سیره سیاسی ایشان

آیت الله العظمی بروجری(ره)، در روش سیاسی خود، دو اصل مهم داشتند؛ یکی این که به حفظ کیان حوزه اهتمام خاصی داشتند و تمام هم و غم خود را بر این امر مصروف می داشتند که حوزه در هیچ شرایطی لطمه نبیند؛ حاصل همین حساسیت ایشان، مراجعی است که امروزه حضور دارند؛ مراجع امروزی همگی از شاگردان ایشان هستند.

نکته دیگری که آیت الله العظمی بروجری(ره)، به آن توجه داشت این بود که تا مطلبی برای ایشان روشن نمی شد، آن را بیان نمی کردند؛ مثلا در جریان مجلس مؤسسان که امام خمینی(ره)، آیت الله محقق داماد و ... امضاء کردند، آیت الله العظمی بروجری(ره)، فرمودند تا مطلبی برای من روشن نشود، وارد آن نمی شوم.

از وجوهات برای خود استفاده نمی کرد

ایشان حتی به فرزندان خویش، هم از بیت المال نمی دادند؛ یک بار که پدر خود من که فرزند آیت الله العظمی بروجری(ره)، بود، به ایشان گفت که به من پول دهید تا کتاب شرح منظومه را خریداری کنم، معظم له به پدرم گفتند، شهریه ات را بگیر، آن وقت کتاب را خریداری کن، من چیز زیادی ندارم به تو بدهم.

تبحر در ادبیات

آیت الله العظمی بروجری(ره)، علاوه بر فقه و اصول در ادبیات فارسی و ادبیات عرب تبحر خاصی داشتند؛ ایشان اولین کسی بودند که به عروة الوثقی حاشیه زدند و امروزه هم اگر کسی بخواهد به کتاب عروة الوثقی حاشیه بزند نمی تواند ادعا کند که به حاشیه آیت الله العظمی بروجری(ره)، بی نیاز است.

در فقه و اصول صاحب مکتب بود

آیت الله العظمی بروجری(ره)، در فقه و اصول علاوه بر آن که بسیار تبحر داشتند، صاحب نظر بوده و اصلا مکتب خاصی داشتند؛ ایشان سبک شناسی خاصی نیز در رجال داشتند.

ادبیات آیت الله العظمی بروجری(ره)، در فقه، ادبیاتی تطبیقی بود؛ یعنی معتقد بودند که فقه شیعه بازخوردی از فتاوای اهل سنت است؛ به طوری که دائما می گفتند؛ کسی در فقه شیعه نمی تواند بگوید بی نیاز به فقه اهل سنت است.

آیت الله العظمی بروجری(ره)، برای هر مسئله فقهی پرونده ای خاص تشکیل می دادند و به آراء و نظریات گذشتگان بسیار اهمیت می دادند.

شمه ای از زندگانی آیت الله العظمی بروجردی(ره) از زبان نوه اش

مرحوم آیت الله العظمی بروجردی(ره)، در سال 1292 هجری قمری در بروجرد، متولد شدند و پس از آن که هشت سال در بروجرد دروس مقدماتی را گذراندند، در سال 1310هجری قمری، به اصفهان می روند و در حوزه علمیه اصفهان مشغول تحصیل می شوند.

حضرت آیت الله العظمی بروجردی(ره)، در حوزه علمیه اصفهان آن روز که مرکزی بسیار سطح بالا از نظر علمی بود، از محضر اساتید به نام و توانمندی مانند مرحوم کلباسی، و در حکمت و فلسفه از مرحوم کاشی و مرحوم جهانگیرخان قشقایی، بهره بردند.

این مرجع بزرگ جهان تشیع، در 28سالگی، عازم حوزه علمیه نجف شد؛ با ورود آیت الله العظمی بروجردی(ره)، در سال 1320به حوزه علمیه نجف، ایشان در درس مرحوم آخوند خراسانی و شیخ الشریعه اصفهانی شرکت کرده و از آن ها بهره بردند.

مرحوم آخوند خراسانی(ره)، به دو تن از شاگردان خویش، بیش از دیگران اهتمام داشت، که یکی از آن ها مرحوم سید ابوالحسن اصفهانی و دیگری مرحوم آیت الله العظمی بروجردی(ره)، بود؛ آخوند خراسانی(ره)، در بین شاگردان پیش بینی کرده بودند که مکتب تشیع در آینده روی دستان آیت الله العظمی بروجردی(ره) و مرحوم سید ابوالحسن اصفهانی، خواهد بود.

در سال 1329قمری، آیت الله العظمی بروجردی(ره) به بروجرد برمی گردند تا این که کسالتی به سراغ ایشان می آید و مجبور می شوند برای مداوا به تهران رفته و در بیمارستانی بستری شوند.

در دورانی  که ایشان در بیمارستان بستری بودند، امام خمینی(ره)، عده ای از بزرگان قم را به بیمارستان محل مداوای آیت الله العظمی بروجردی(ره) آوردند و از ایشان خواستند که به قم آمده و حوزه علمیه قم را رونق ببخشند؛ بنابر این می توان گفت که امام خمینی(ره)، از جمله کسانی بودند که از عاملان اصلی آمدن آیت الله العظمی بروجردی(ره) به قم شدند.

این بود که در سال 1364قمری، آیت الله العظمی بروجردی(ره) به قم آمدند و 15سال مرجعیت مطلقه جهان تشیع بودند.

آیت الله العظمی بروجردی(ره) در نهایت در 10شوال 1380هجری قمری مطابق با 10فروردین سال 1340شمسی، رحلت کردند.

منبع: حوزه نیوز

تنظیم: رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان