میرزای شیرازی و  مكتب سامراء

ميرزا در راس همه اساتيد با گنجينه اى از علوم و معارف اهل بيت به پرورش طلاب و عالمان مشغول بود و اسرار نهفته را در ميانشان به وديعت مى نهاد.

ورود ميرزای شیرازی به ديار عسكريين به آن حيات علمى و فرهنگى بخشيد و روح تازه اى در كالبد اين شهر غريب و مظلوم دميده شد. قبل از آن سامراء درانحصاراهل سنت بود. ميدانى بود براى رقابت عشاير و تعصبات قبايل . شيعه و زوار امامان امنيت نداشتند و جوار حضرت هادى و عسكرى با فرهنگ شيعى و علوم آن بيگانه بود. آمدن ميرزا سبب شد كه اين شهراز الطاف الهى بهره مند شود و جويبارى عظيم از از نهر جارى حوزه و ميراث عظيم آن در اين شهر جريان يابد. طلاب گروه گروه از عالم اسلام براى كسب دانش به سرزمين مقدس عكسريين سرازير شدند. مدارس علمى در آن برپا شد تا جائى كه به گفته مرحوم حرزالدين :

هجرت به سامراء درايام ميرزا در عرض هجرت به نجف معمول شد و تدريس دروس مقدمات و علوم عالى علاوه بر درس ميرزا فراوان شد.

سامراء به مركزى علمى و فرهنگى تبديل شد كه نوابغ بزرگ و بزرگان دانش را تربيت كرد و نوابغ واستوانه هاى دين از آن فارغ التحصيل شدند.

اساتيد مهم در فلسفه و حديث واصول و فقه به تدريس مشغول بودند. ميرزا در راس همه اساتيد با گنجينه اى از علوم و معارف اهل بيت به پرورش طلاب و عالمان مشغول بود و اسرار نهفته را در ميانشان به وديعت مى نهاد. مجلس درسش همواره از علماء و مدرسين درازدحام بود.

بزرگان بسيارى همچون : محمدتقى شيرزاى ،سيد محمداصفهانى، زين العابدين گلپايگانى ،ميزراى نائينى ،ميرزا حسين نورى، شيخ فضل الله نورى ،آخوند خراسانى و سيد محمد فشاركى كه در علمم و دقت نظر معروف بودند در محضرش زانو مى زدند. ميرزا گاه از روى شوق مى فرمود:

حوزه درس ما از حوزه درس شيخ هم بهتراست .

در اين مكتب بزرگان و مراجع بسيارى تربيت شدند كه هر يك افقى از عالم اسلام راروشن كردند و مرزبانان و مناديان تشيع به شمار آمدند.

مرحوم ميرزا علاوه بر تعمق در مسائل درسى داراى روش سيستم تربيتى و آموزشى خاص بود كه زبانزد عموم حوزويان شده بود.اين سيره آثار بسيارى را به دنبال داشته است كه به فرازهاى برجسته اين روش مى پردازيم .

1. نظم :

ميرزا چه در تدريس خصوصى و چه عمومى از نظمى ويژه برخودار بود. اين نظم به زندگى و تدريس وى بركتها بخشيد. قبل از درس مطالبى كه مى بايست مورد تدرى قرار گيرد مى نوشت و بدين ترتيب مجلس درس رااز پراكندگى و بى محتوايى خارج مى ساخت و علاوه در تثبيت و تقرير مطالب درسى موثر بود.

[ميرزا براى تدريس هر مطلبى قبلا نظريات وافكارش را پيرامون كن مى نوشت آنچنان كه خودش فرمود: روش من در مطالعه اين است كه قلم برمى گيرم و آنچه در ذهن دارم مى نويسم و سپس پيرامون آن به تفكر مى پردازم] 10 .

بر محيط تحصيلى سامراء نيز نظمى خاص حام بود. آرامش تحصيلى براى همه كسانى كه طالب تحصيل بودند فراهم بود. هيچ كس مانع آرامش و آسايش نبود.

2. مهربانى و عطوفت به شاگردان

ميزرا در جهت پرورش استعدادها بسيار كوشا بود و در جهت رشد آنان اهتمام داشت . در ميانى طلابى كه در غربت و به دور از كاشانه مشغول تحصيل بودند پدرى مهربان بود.

[آقا بزرگ دراين باره مى نويسد:

[مرحوم ميرزا براپ شاگردانش همچون پدرى خوب و مهربان و پرعاطفه بود و حق هر كدام را آنچنان كه بايد با تمام صفات و جوانب اداء مى كرد] .

مسلما اين شيوه حسنه و رفق و مدارا با طلاب در جهت رشد تحصيلى و تحصيل كمال بسيار موثر بوده است .

3. آزادانديشى واستعداد پرورى

درس ميرزا درس آزادنگرى و ميدانى براى تحول فكرى و كاوش دراعماق مسائل بود. در مجلس تدريس فكر و فهم همه صاحب نظران به جريان مى افتد و در حل نهايى مسائل از نظريات آنان استفاده مى شد.

ميرزا به همه شاگردان بالاخص صاحبان استعدادهاى خوب و قوى ميدان مى داد و طلاب و شاگردان در محضرش به نقد مساله مورد بحث نشسته و خود در كمال آرامش به استدلالها گوش مى داد واشتباهات آنان را تصحيح مى كرد.

اين شيوه موجب مى شد كه درس گاه ساعتها به درازا كشد. درس ميرزا گاه تا هفتت ساعت طول مى كشيد.

به گفته يكى از معاصران ميرزا:

همواره به حرفهاى دانش آموزانى كه قابليت مناقشه واشكال داشتند گوش فرا مى داد تاازافكارشان استفاده كرده و مساله مورد گفتگو كاملا پخته و روشن شودشاگردان ميرزا بويژه مرحوم محمدتقى شيرازى شيخ كاظم شيرازى و مرحوم عبدالهادى شيرازى اين روش را دنبال مى كردند و در درس و تدريس به شاگردان براى بحث و مناظره وانتقاد ميدان مى دادند

4. بها به نظر شاگردان وايجاد فضا براى تبادل افكار

با شاگردان ممتاز و بزرگان اصحابش همچون رفيق و برادر بود. در مسائل مختلف با آنان مشورت مى كرد و به نظرياتشان ارج مى نهاد واز ديدگاههاى آنان استفاده مى برد.اين روش هم در رشد شخصيتى آنان موثر بود و هم استعداد آنان را بارو مى ساخت .استفتائات مردم را بر آنان عرضه مى داشت واز آنان در حل مشكلات فقهى يارى مى جست .

مرحوم سيد محسن امين دراين باره مى نويسد:

[در سال 1311 وارد خانه اش شدم . وى در صحن خانه بر روى تشكى نشسته بود. مساله اى از حضرتش پرسيدم .او رو به حاضرين كرده و مساله را با آنان در ميان گذاشت . پس ازاظهار نظر آنان مرا جواب گفت .اين ادب ميرزا در هر مساله اى بود]  .

و در جاى ديگر در سودمندى اين روش مى نويسد:

دراين كار دو فايده است .

نخست ضميمه كردن آراء شاگردان به راى خويش تا در مواردى كه مساله در خاطرش نباشداز آن استفاده كند.

دوم شناخت مدارح علمى آنان كه در وقت احتياج از آنان بهره گيرد.

ولى فايده بالاتر ارزش تربيتى آن است . ميرزا در عين اين كه نسبت به مسائل آگاه بود از شاگردان سئوال مى فرمود و با آنان مشورت مى كرد. بااين كار به آنان ارزش مى داد و عظمت آنان را آشكار مى ساخت .اين سيره موجب مى شد كه به شاگردان ضعيف شجاعت گفتن بياموزد و براى رفع ضعف و نقص همت بلند و سعى و تلاش بيشترايجاد كند.

ادامه دارد...