نقش دوست خوب در زندگی طلبه

بی تردید «دوست» در ساختار فکری و پیشرفت عملی انسان نقش به سزا دارد. تا آنجا که یک دوست می تواند سرنوشت آدمی را به کلی تغییر دهد و خواسته های خود را به او تحمیل کند.

یكي‌ از اساسي‌ترين‌ مسائل‌ در سرنوشت‌ انسان‌ انتخاب‌ دوست‌ است. اين‌مهّم‌، از مشكل‌ترين‌ اموري‌ است‌ كه‌ انسان‌ در طول‌ حيات‌ خود با آن‌ سر و كاردارد. چه‌ بسا دوستاني‌ كه‌ انسان‌ را به‌ اوج‌ عزّت‌ و خوشبختي‌ مي‌رسانند و چه ‌بسيارند دوستاني‌ كه‌ فرد را از اوج‌ عزّت‌ به‌ ورطة‌ بيچارگي‌ و بدبختي ‌مي‌كشانند. اهميّت‌ انتخاب‌ دوست‌ و نقش‌ آن‌ بر كسي‌ پوشيده‌ نيست. البته مقدار اثر گذاری دوست به مقدار نفوذ او در دل شخص و همچنین زمینه های اثر پذیری و ویژگی ای روانی طرف مقابل نیز بستگی دارد. گاه یک دوست چنان برای شخص، ارزشمند و محبوب است که یکسره اختیار را از طرف مقابل می گیرد و او دیگر با اختیار دست به هیچ فعلی نمیزند. این حالت به ویژه در دوران نوجوانی و جوانی به اوج خود می رسد.

یک دوست خوب ، با تقوا وصالح، قادر است دوستان دیگر خود را در سلک خود وارد گرداند و آنان را هدایت کند. در مقابل، یک دوست ناباب و منحرف، گذشته از آن که خود شخص فاسد و بی مصرف است در روح دیگران هم نفوذ می کند و شیطان صفت آنان را هم چون خود به منجلاب فساد می کشاند، از این رو در قران کریم آمده است که وقتی شخص فاسق را نزد آتش جهنم می برند با حسرت جان کاه خود می گوید:«یا ویلتی لیتنی لم اتخذ فلانا خلیلا» یعنی: وای بر من کاش فلان شخص فاسد را دوست خود نمی کردم.(فرقان/28)

علي‌(ع) مي‌فرمايد:

«از همنشين‌ و رفيق‌ بد دوري‌ كنيد؛ زيرا او رفيق‌ خود را فاسد و هلاك‌ مي‌كند.»(1)

پس ای طلبه عزیز؟ برای آنکه شما نیز ( العیاذ بالله) در سرای دیگر با حسرت چنین فریاد را سر ندهی امروز که فرصت باقی است و می توانی در انتخاب دوست و رفیقف هم هجره(هم اتاقی) و هم مباحثه و ..... سخت دقت کن ؟ زیرا:

یار بد بدتر بود از مار بد                  تا توانی میگریز از یار بد

مار بد تنها همی بر جان زند                یار بد برجان بر ایمان زند

انتخاب دوست و همنشین در امر طلبگی چنان اهمیت دارد و اثر گذار ی دوست بر شخص چنان قطعی و حتمی است که در روایات آمده است:

«اگر می خواهی کسی را بشناسی به دوستان او بنگر، اگر دوستان او صالح و شایسته اند او نیز صالح است و اگر دوستانش فاسدند او نیز فاسداست.»(2)

امام علی نیز می فرماید:

«هر گاه‌ وضع‌ كسي‌ بر شما مشتبه‌ شد و دين‌ او را نشناختيد، به‌ دوستانش‌نظر كنيد. اگر اهل‌ دين‌ و آيين‌ خدا باشند، او نيز پيرو آيين‌ خدا است‌؛و اگر بر آيين‌ خدا نباشند، او نيز بهره‌اي‌ از آيين‌ خدا ندارد.»(3)

باید دوستانی را انتخاب کنیم که کوشا، خوش فکر ، فهیم و از همه مهم تر مومن و صالح باشند تا به خاطر او ارزش های اخلاقی خود را گم نکنیم.

در میان انسان ها می توان دوستان خوبی را یافت که از این دو راه ممکن است:

1- با علم و آگاهی نسبت به ویژگی های دوستان خوب به دنبال آنان باشیم و در انتخاب دوست ، معیارهای ارزشی درست را در نظر بگیریم.

2- خود سازی خود، عامل مهم دیگری است که ما را در انتخاب دوست خوب یاری می رساند، زیرا فردی که خود را به زیبای های معنوی آراست و دل را از آلودگی ها شست خدا هم او را در یافتن دوست و معاشری صالح یاری می کند، وانگهی خوش اخلاقی، ایمان به خدا، توکل بر او، رعایت تقوا و پاکیزگی دارای آثار بیرونی هم هستند. چنانکه در روایت وارد شده است شخصی که نماز شب می خواند خداوند حب او را در دل های دیگران می ریزد. دیگر آراستگی ها و فضایل انسانی هم بدین صورت است و این امر موجب می شود که دوستان خوب و هم سنخ بی آنکه شخص آراسته و با تقوا زحمت زیادی را بر خود هموار نماید، به سوی او جذب شوند و به قول مولای رومی:

نوریان مر نوریان را جاذبند                   ناریان مرنارین را طالبند

پس طلبه نباید هر شخصی را شایسته رفاقت بداند. رسول خدا(ص) می فرماید:

«هر کس پیرو دین دوست خود است، پس بنگرید که چه کسی را به دوستی می گیرید.»(4)

صفات یک دوست خوب

1- دوست باید «دانا و فهمیده» باشد. دوستی که نادان و یا بی فکر است سودی ندارد اگرچه از جهل و نادانی او به تو ضرر خواهد رسید.

2- دوست «وفادار» انتخاب کن. تا در دشواریهای زندگی که غالباً در زندگی همه طالبان علم پیش می آید، رابطه اخوت، دوستی و همکاری را فراموش نکند و در سختیهای زندگی یاریت رساند.

امام علی می فرماید:

«یک دوست، تنها هنگامی دوست واقعی است که  سه چیز را رعایت کند: 1. هنگام گرفتاری او، 2. هنگام حاضر نبودن او، 3. هنگام مرگ او.»(5)

3- عیب پوشی امتیاز دیگر یک دوست خوب است. در زندگی و رابطه دوستانه میان دو کس بی تردید لغزشهایی سر می زند؛ این لغزشها باید با نصیحت های دوستانه، مشفقانه و مخفیانه برطرف گردد. و اگر کسی آن را افشا کند در حق دوست خود خیانت نموده است.

4- به انصاف رفتار کردن يكي‌ از مهم‌ترين‌ رازهاي‌ پيدايش‌ و بقاي‌ دوستي است.

امام علي‌(ع) پس‌ از بازگشت‌ از جنگ‌ صفين‌ وقتي‌ به‌ سرزمين‌ حاضرين‌رسيد، نامه‌اي‌ به‌ امام‌ حسن‌(ع) نوشت‌ و معيارهاي‌ روابط‌ اجتماعي‌ را برشمرد.در قسمتي‌ از اين‌ نامه‌ چنين‌ مي‌خوانيم‌:

«اي‌ پسرم‌، نفس‌ خود را ميزان‌ خود و ديگران‌ قرار ده‌. پس‌ آنچه‌ براي‌خود دوست‌ داري‌، براي‌ ديگران‌ نيز دوست‌ بدار و آنچه‌ را كه‌ براي‌خود نمي‌پسندي‌، براي‌ ديگران‌ نيز مپسند. ستم‌ روا مدار، آن‌ گونه‌ كه‌دوست‌ نداري‌ به‌ تو ستم‌ شود. نيكوكار باش‌، آن‌ گونه‌ كه‌ دوست‌ داري‌به‌ تو نيكي‌ كنند؛ و آنچه‌ را كه‌ براي‌ ديگران‌ زشت‌ مي‌داري‌ براي‌ خودزشت‌ شمار و چيزي‌ را براي‌ مردم‌ رضايت‌ بده‌ كه‌ براي‌ خودمي‌پسندي‌؛ آنچه‌ نمي‌داني‌ نگو، گرچه‌ آنچه‌ مي‌داني‌ اندك‌ است‌؛ آنچه‌را دوست‌ نداري‌ به‌ تو نسبت‌ دهند، دربارة‌ ديگران‌ مگو. بدان‌ كه‌خودبزرگ‌بيني‌ و غرور، مخالف‌ راستي‌، و آفت‌ عقل‌ است‌ ... .»(6)

5- میانه روی در دوستی نیز راز ماندگاری دوستی است

علي‌(ع) مي‌فرمايد:

«دوست‌ خود را در حدّ اعتدال‌ دوست‌ بدار، چه‌ اين‌ كه‌ ممكن‌ است‌روزي‌ دشمنت‌ شود و نيز دشمنت‌ را در همين‌ حدّ دشمن‌ بدار؛ زيراممكن‌ است‌ روزي‌ دوستت‌ شود.» (7)

سید مهدی موسوی

منابع

1- غررالحکم، ج1ص142.

2- مسند احمد بن حنبل، ج2، ص300

3- بحارالانوارج74، ص197.

4- مسند احمد، ج2، ص200.

5- نهج البلاغه، کلمه قصار 134

6- نهج البلاغه، نامه 31

7- نهج البلاغه، حکمت268