تبیان، دستیار زندگی
دستورالعملها به گفته ملا حسینقلى همدانى (پتكى بوده است بر فرق مخاطبان دردآشنا, تا هوا را از سر به دور كند و نهیبى است بر قلب آنها تا از آرزوها و آمالها برهنه و بیدار گردند.)
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

رويكرد اصلى در دستورالعمل سلوكى
اخلاق

لینک های مرتبط را اینجا ببینید

ما امروز, غرق در خيالها و وهمهاييم و از درنگ در خود سخت گريزان. فلسفه اى براى زندگى نداريم. زندگى را براى زندگى برمى تابيم و دامنه آن را به اين جهان محدود مى كنيم. روان مان, هميشه و در همه حال آماج انديشه هاى واهى است. طبيعت از ما روى گردانده و براى خود سرزمين امن و جاى آرامشى نمى يابيم. در برهوت گمنامى ره مى سپاريم. به گفته عارف نامور, ملا حسينقلى همدانى:

(نه ما را در عاقبت كارمان فكرى و نه از سياستهاى الهيه كه بر امم ماضيه رسيده, عبرتى.)1

اين در حالى است كه معنويت مى تواند جلوه هاى پايان ناپذيرى از ما داشته باشد و عرفان به عنوان يكى از اين جلوه هاست كه رويكرد به آن, از آغاز در فرهنگ شيعه شناخته شده بوده است.

حوزه هاى علميه و عرفان

رويكرد به عرفان در ده قرن اخير در حوزه هاى علمى شيعه, نمودِ بيش ترى يافته و عموم عارفان حوزوى, در ضمن حكيمان و دانايان به علوم روايى نيز بوده اند. به همين دليل نگاه آنان, از جامع ترين نگاه هاست.

جناب عصار, در باره سيد احمد كربلايى, از چهره هاى برجسته عرفان شيعه در سده هاى اخير, مى گويد:

(در بين بزرگانى كه محضرشان را درك كرده ام, تنها شخصى كه از پرده هاى ضخيم طبيعت و حجب ظلمانى عبور كرده بود،او بود. احدى را نظير او نديده ام. احاطه حيرت آورى در فقه داشت و در علم اخلاق و سلوك طريق باطن، به سبك ائمه اطهار، سلام الله عليهم, و طريقه آخوند ملا حسينقلى و آخوند ملا فتحعلى عراقى سلطان آبادى فريد عصر بود.2)

يكى از سنتهاى جريان عرفانى، دستورالعمل نگارى است؛ دستورالعملها, توصيه ها و اندرزها, راهكارهايى است در باب سير و سلوك و طى طريقت از شريعت به حقيقت و سنتى است كه از عصر خود پيامبر(ص) رواج داشته است. بخشى از سخنان پيامبر(ص) و ائمه اطهار(ع), جنبه دستورالعمل دارد و بيش تر دستورالعملهاى عالمان دين اثر پذيرفته از آموزه هاى قرآن و سنت نبوى و علوى است. پندهاى نبى گرامى و اندرزهاى امام على به امام حسن مجتبى(3) و دستورالعملهاى امام صادق(ع) و پيشوايان ديگر الهام بخش دستورالعمل نويسى در ميان عارفان و عالمان بوده است. حاصل يك عمر سير و سلوك عملى و كندوكاو معنوى است كه به صورتهاى كوتاه, يا بلند در اختيار سالك گذاشته مى شد.

نقش دستورالعملها به گفته ملا حسينقلى همدانى:

(پتكى بوده است بر فرق مخاطبان دردآشنا, تا هوا را از سر به دور كند و نهيبى است بر قلب آنها تا از آرزوها و آمالها برهنه و بيدار گردند.) 5

سلوك سالك سفرى معنوى است و اين سفر, طى مراحلى به پايان مى رسيد. دستورالعملهاى عالمان و عارفان, راهنماى ره يافته ها و روحيات و اخلاق فرزانگانى است كه به درخواست شاگردان اختصاصى خود, آنها را مى نگاشتند, تا اسباب ارتقاى معنوى آنان فراهم شود و از كژى و اعوجاج رهايى يابند.

ملا حسينقلى همدانى در خطاب دردآلود خود به يكى از يارانش در دستورالعملى مى نويسد:

(اى همبازى اطفال، اى حمّال اثقال، اى محبوس چاهِ جاه و اى مسموم مارِ مال اى غريق بحر دنيا و اى اسير همومات آمال(.6)

در دستورالعملها, ذكرها و وردها, جايگاه ويژه اى دارند. عالمان اهل معرفت و سير و سلوك در اين ذكرها و منازل سير و سلوك, داراى مشايخ هستند.

بخشى از دستورالعملها, دربرگيرنده قواعد سلوك است. در پاره اى از دستورالعملها اشاره شده است كه پيروى از اين قاعده ها, سبب دگرگونى احوال پيشين و كسب ملكات نيك و رسوخ عقايد و باورهاى حق و جريان چشمه سارهاى حكمت, از دل مرزبان است. سلوك مورد نظر اين سالكان, براى انزوا و گوشه گيرى نيست. اگر در بدايات سلوك انزوا روا شمرده شده است, براى آماده سازى فرد است. چله نشينى و نخوردن گوشت و امثال اينها نيز مورد نظر نيست. پاى بندى به رسوم و معاشرت با مردم لازم است, چون امتياز سبب وحشت و غيبت مى شود, مگر اين كه پيروى از مردم, آثار بدِ دينى داشته باشد.


* لینک دستورالعملها : اول ؛ دوم ، سوم ؛ چهارم ، پنجم ، ششم  ، هفتم  ، هشتم ، نهم ، دهم ، یازدهم  ، دوازدهم  ؛ سیزدهم ، چهاردهم ، پانزدهم


تنظیم برای تبیان حسن رضایی گروه حوزه علمیه


پى نوشتها:

1. مجله حوزه, شماره 11/90.

2. شهر هزار حكيم, عباس طارمى/199, روزبه.

3. نهج البلاغه, نامه30.

4. بحارالانوار, ج1/422.

5. مجله حوزه, شماره 11/87.

6. همان/88.