آیت اجتهاد
جويندگان حقيقت لحظههاي سيراب شدن از سرچشمه معرفت علاّمه را به انتظار مينشستند، چرا که هر روز ابر رحمت وي بر تشنگان حقيقت سايه ميافکند و آنان را سيراب ميکرد. سئوالهاي آنها را پاسخ ميداد و از دانش خود دلهاي آنها را روشن ميساخت، و چون مينشست همانند کوهي استوار بود که چشمههاي دانش و فضيلت از آن سرازير ميشد. وقتي بر منبر تدريس تکيه ميزد، همانند خورشيد تابناک بود که تاريکيهاي جهل را ميزدود.
بالاتر از همه فقيهي محقق، اصولياي با دقّت، فيلسوفي ماهر، اديبي توانا، شاعري با معرفت و عارفي با حقيقت بود.
احاطهاش بر علوم به ويژه فروع فقهي و اصولي چنان بود که وقتي پاسخ ميگفت گويي مدتها خود را براي آن پاسخ آماده کرده است. هنوز سخن سئوال کننده تمام نشده بود، پرسش را تمام ميکرد و آنگاه پاسخ را بيان ميکرد و فروع ديگري در ارتباط با سئوال طرح شده، عنوان و آنها را تبيين مينمود.
ولادت و تحصيل
آيتاللّه سيدعلي فاني اصفهانی فرزند سيدمحمدحسن يزدي در ظهر روز پنجشنبه 26 ربيعالاول سال 1333 ه.ق در شهر اصفهان به دنيا آمد و در اندک زماني تحصيل مقدمات را به پايان رسانيد. وي کتابهاي زير را در نزد اساتيد مختلف علوم به سرعت آموخت و مدارج ترقّي را طي نمود.قوانين: نزد استاد شيخ محمد حکيم خراساني، متوفاي سال 1355 ه.ق.
فرائدالاصول شيخ انصاري: نزد استاد شيخ مرتضي انصاري خراساني، متوفاي سال 1358 ه.ق.
مکاسب و کفايةالاصول: در محضر استاد سيدمحمد نجفآبادي؛ متوفاي سال 1358 ه.ق.
آنگاه درس خارج فقه و اصول را در مکتب مرحوم آيتاللّهالعظمي سيدعلي نجف آبادي؛ متوفاي سال 1362 ه.ق آموخت و تا آخرين لحظات عمر آن عالم بزرگوار بهرههاي بسيار از او گرفت.
علاّمه فاني از حوزهي درسي شيخ محمدرضا نجفي اصفهاني؛ متوفاي سال 1362 ه.ق نيز استفادههاي بسيار برد.
علاّمه پس از وفات دو استاد بزرگوارش شهر اصفهان را ترک و به نجف؛ ديار علم و فضيلت کوچ کرد و از اساتيد بزرگواري بهرههاي فراوان گرفت استاداني که هر کدام مرجعي بزرگ براي عالم تشيع بودند. از جمله از محفل درس آيات عظام سيدابوالحسن اصفهاني، شيخ محمدکاظم شيرازي، سيدعبدالهادي شيرازي و ديگران استفاده علمي فراوان برد. اما بيشترين استفاده را در طول 13 سال از استادش، سيدعلي نجفآبادي در شهر اصفهان برد. از اين رو در مباحث علمي هميشه از مباني اصولي و فقهي او ياد ميکرد و گاه به نقد ميکشيد و برخي اوقات نيز يادي از سخنان پندآموز استاد ميکرد و در تذکرات اخلاقي به سخنانش استناد مينمود.
هوش و ذکاوت و سرعت درک علاّمه فاني چنان بود که در سن نوجواني به درس خارج حاضر ميشد و در همان سن و سال مجتهد و يا قريب به اجتهاد بود.
برگشت به ايران
در سال 1350 شمسي حکومت بعث عراق، ايرانيهاي مقيم در عراق را اخراج کرد و شهر کربلا و نجف را از شيعيان اميرالمؤمنين (ع) خالي و فضلا و طلاب علوم ديني را از حوزه مبارکه نجف اشرف بيرون کرد و علاّمه فاني در ماه رجب سال 1393 ه.ق از عراق به ايران بازگشت و حوزه علميه مبارکه قم را براي سکونت و تدريس انتخاب کرد. خود درباره علت بازگشت به ايران ميگفت:«چون حوزه نجف از طلاب و فضلا خالي شد و براي حضور در درس کسي پيدا نميشد، ماندن من در نجف ضرورتي نداشت و چون طالبان علم در حوزه قم بودند، اين حوزه مرا به خود جلب نمود و من هم آهنگ شهر قم نمودم.»
در گفتار سيرهنويسان
1 - محمد شريفرازي: سيدالفقهاء والمجتهدين آيتاللّه فيالعالمينالحاج سيدعلي(1).2 - نويسنده کتاب سبلالهداية: حضرت آيتاللّهالعظمي سيدعلي علاّمه فاني فرزند مرحوم سيدمحمد حسن فاني يزدي اصفهاني از اکابر علما و فقها و مجتهدين معاصر(2).
3 - علامه اميني: الشريفالعلاّمةالحجة حسنةالوقت و مفحرة علماءالعصر السيدعليالفاني الاصفهاني احد اساتذةالنجفالاشرف دام فضله و معاليه(3).
4 - نويسنده کتاب ارمغان اصفهان: عالم جليلالقدر آقاي حاج سيد عليبن سيدمحمد حسن علاّمه فاني اصفهاني از اعاظم علما و مجتهدين و اکابر مدرسين(4).
5 - نويسنده کتاب رجالالفکر و الادب فيالنجف: مجتهد محقق محدث عالم متتبع من اساتذةالفقه والاصول و ائمةالتقليد والجماعة والفتيا(5).
پی نوشت ها
1 - آراء حولالقرآن؛ 1399 ه.ق، قم.
2 - آراء حول مبحثالارادة؛ 1405 ه.ق.
3 - البداء؛ 1394 ه.ق.
4 - ترجمه تقويمالمحسنين؛ تأليف مولي محسن فيض کاشاني، 1368 ه.ق.
5 - حاشيه بر عروةالوثقي؛ 1391 جلد اول و سال 1394 جلد دوم.
نویسنده: سید نورالدین جزائری
تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علمیه