سفره رحمت رحیمیه (1)
بسم الله الرحمن الرحیم
قرآن سفره ای با برکات عظیم است که می توانیم از آن وجودمان، خانه و زندگی مان و جامعه را بهره مند سازیم. به عنوان نمونه، در حدیثی امام صادق علیه السلام از امیر المؤمنین علیه السلام روایت کردند که حضرت فرمود:
الْبَیْتُ الَّذِی یُقْرَأُ فِیهِ الْقُرْآنُ وَ یُذْكَرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ تَكْثُرُ بَرَكَتُهُ وَ تَحْضُرُهُ الْمَلَائِكَةُ وَ تَهْجُرُهُ الشَّیَاطِینُ وَ یُضِیءُ لِأَهْلِ السَّمَاءِ كَمَا تُضِیءُ الْكَوَاكِبُ لِأَهْلِ الْأَرْضِ وَ إِنَّ الْبَیْتَ الَّذِی لَا یُقْرَأُ فِیهِ الْقُرْآنُ وَ لَا یُذْكَرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ تَقِلُّ بَرَكَتُهُ وَ تَهْجُرُهُ الْمَلَائِكَةُ وَ تَحْضُرُهُ الشَّیَاطِین (1)
خانهاى كه در آن قرآن خوانده شود و یاد خدا عز و جل گردد، بركتش بسیار شود و فرشتهها در آن حاضر شوند و شیاطین آن را ترك كنند و براى اهل آسمان بدرخشد چنانچه اختران براى اهل زمین مىدرخشند و راستى خانهاى كه در آن قرآن خوانده نشود و یاد خدا عز و جل در آن نگردد، بركتش كم شود و فرشتهها از آن دورى گزینند و شیاطین در آن حاضر شوند. (2)
در نوشتار پیش روی، از نگاه عالمی اهل تعقل و تدبر، و غور نموده در دریای فلسفه و عرفان، علامه ذوالفنون حسن زاده آملی، نکاتی را برای کسب معرفت عمیقتر نسبت به قرآن می خوانیم:
صورت كتیبه انسان كامل
طبق بیان علامه حسن زاده اگر وجود انسان کامل را به صورت کتبی و نوشته درآورند، می شود قرآن. ایشان می نویسند:
«قرآن كریم، صورت كتیبه انسان كامل است؛ یعنى صورت حقیقت محمدیه صلى الله علیه و آله در قرآن كریم آمده است: إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ (3) و لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ (4)
هر اندازه كه به قرآن نزدیك شوى، به انسان كامل نزدیك شده اى. به حظّ و بهره ات از قرآن بنگر! حقایق آن، درجات ذات و مدارج عروجند.
در وصایای امام علی علیه السلام به فرزندش محمد بن حنفیه آمده است:
بر تو باد تلاوت قرآن و عمل به آن و انجام فرائض و شرایع و حلال وحرام وامر ونهی آن. شب و روز، آن را تلاوت کن! زیرا قرآن عهد و پیمان خداست با خلق. پس لازم است هر مسلمانی هر روز به پیمان خود بنگرد؛ اگرچه پنجاه آیه باشد.
و بدان که درجات بهشت بر تعداد آیات قرآن است. پس روز قیامت به قاری قرآن گفته می شود: بخوان و مقام و درجه خود را افزون گردان! در بهشت غیر از پیامبران و صدیقان، بالاترین درجات، از آن قاری قرآن است.» (5)
و می نویسند: (6)
قرآن كریم صورت حقیقیه انسان كامل و صراط مستقیم است... قرآن كه صورت كتیبه انسان كامل یعنی حقیقت محمدیه است، به اندازه ای كه از ان بهره برده ای، به حقیقت خاتم (ص) تقرب یافته ای، اقْرَأْ وَ ارْقَ [بخوان و بالا برو] (7)
و می فرماید:
«بدان اى عزیز! كه قرآن كریم صورت كتیبه انسان كامل است، و قرآن به راست ترین و درست ترین راه هدایت كننده است. قرآن كریم عین صراط مستقیم است... هر كس كه حقیقت قرآن را در خود پیاده كرده است راه مستقیم به سوى هر خیر را پیموده است. و هر كس به هر اندازه كه واجد آن است به همان اندازه قرآن و انسان است، و به انسان كامل تقرب جسته است. (8)
قرآن، سفره الهى
یکی از احادیثی که در جوامع مختلف روایی نقل شده است و بسیاری از علما و بزرگان به آن استناد نموده اند؛ این حدیث است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: الْقُرْآنُ مَأْدُبَةُ اللَّهِ فَتَعَلَّمُوا مَأْدُبَتَهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ (9)
بسیاری از اهل اغت یا شارحان حدیث، واژه «مأدُبة» یا «مأدَبة» را به معنای میهمانی همراه با دعوت قبلی می دانند؛ یعنی شخصی طعامی را خودش فراهم کند و مردم را به آن دعوت نماید. (10)
علامه حسن زاده آملی می نویسند:
«قرآن سفره رحمت رحیمیه الهیه است كه فقط براى انسان گسترده شده است. طعام این سفره، غذاى انسان است كه به ارتزاق آن، متخلق به اخلاق ربوبى مى گردد، و متصف به صفات ملكوتى مى شود و مدینه فاضله تحصیل مى كند. و هیچ كس از كنار این سفره بى بهره بر نمى خیزد.» (11)
همه چیز اینجاست
آیت الله حسن زاده آملی می فرماید:
«جوامع روایى ما مرتبه نازله قرآن هستند؛ و به حكم محكم خود قرآن حكیم كه: قُلْ كُلٌّ یَعْمَلُ عَلى شاكِلَتِه (12)
هر كس مطابق آن چه را كه دارد، آن قدر كه هست عمل مى كند؛ اثر او، نمودار دارایى اوست.
قرآن نمودار دارایى خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) و نمودار دارایى حقیقت عالم حق سبحان مى باشد. یعنى همان طورى كه خداوند غیر متناهى است، صمد است -الصمد ما لا جوف له- كتابش هم صمد است لا جوف له.
و خاتم انبیاء، در نبوت صمد است، یعنى دیگر جاى خالى ندارد كه كسى بیاید نبوتش را پر كند. انبیاى قبلى نبوت صمدانى نداشتند، كتاب ایشان كتاب صمدانى نبود كه پر باشد.
...و قرآن، نمودار دارایى گوینده اش است. لذا آن را نهایتى نیست. و ما این همه را مى خوانیم تا به مطالب شامخه معارف انسانى، یعنى كتاب و سنت آگاه شویم.
...اگر دیگران حرفى -به نظم و نثر- دارند، از این منطق وحى منشعب شده است و اگر طلبه بخواهد درسش طورى باشد كه عوامل لفظى و معنوى را یاد بگیرد و از قرآن و روایات بى خبر باشد، پس براى چه دارد درس مى خواند؟ در راه تكامل خودش به كجا مى خواهد برسد؟ و هدف چیست؟ (13)
حق نداریم بگوییم جواهر و طلاست
علامه حسن زاده آملی می فرماید:
«حضرت سید الساجدین امام زین العابدین (علیه السلام) مى فرماید: الْقُرْآنِ خَزَائِنُ فَكُلَّمَا فَتَحْتَ خِزَانَةً یَنْبَغِی لَكَ أَنْ تَنْظُرَ مَا فِیهَا (14) هر آیه اى خزانه است، هر خزانه را كه گشودى و باز كردى و وارد شدى زود بیرون نرو. در این خزانه خبرهاست. ما حق نداریم بگوییم جواهر و طلاست.» (15)
[ترجمه روایت:
زهرى، گوید: از على بن الحسین (علیه السلام) شنیدم که مىفرمود: «آیات قرآن، گنجینهها هستند و هر زمانى كه گنجینهاى گشودى بر تو سزا است كه نگاه كنى در آن چیست.» (16)]
آخرین مرحله سیر و سلوك
حضرت آیت الله حسن زاده آملی چنین نقل می کند:
مقامات شامخ حضرت استاد «علامه طباطبایى» صاحب المیزان را خداوند، متعالى بفرماید، مى فرمود: «آقا! آخرین مرحله سیر و سلوك عارف این است كه مى رسد به جایى كه مى بیند آنچه را كه از بیرون یافته است، همه درونى بوده است و حالا خودش شده است.»
به هر حال هر كس هر حرفى مى زند، اما همه حرف ها باید برگردد به قرآن و روایت، این خلاصه عرایض ماست. این فرمایش اساتید ماست. آنها با قرآن و استدلال حرف حق را به ما آموختند، جز این هم كه كتاب دیگرى نداریم. ما معیار و میزان داریم، ترازوى انسان سنج، و آن قرآن است و روایات، كه مرتبه نازله قرآنند. (17)
پی نوشت ها:
(1) الكافی، ج2، ص610، باب البیوت التی یقرأ فیها القرآن
(2) اصول كافى- ترجمه كمرهاى، ج6، ص417
(3) سوره الإسراء: آیه 9
(4) سوره الأحزاب: آیه 21
(5) سیمای قرآن، علامه حسن زاده آملی
(6) نامه ها و برنامه ها، علامه حسن زاده آملی، با اندکی تصرف در نقل
(7) تفسیر القمی، ج2، ص260؛ الكافی (ط - الإسلامیة)، ج2، ص606، باب فضل حامل القرآن؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص628
(8) هزار و یك كلمه، ج2، ص131
(9) وسائل الشیعة، ج6، ص168؛ مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج4، ص232؛ التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسكری علیه السلام، ص60؛ جامع الأخبار(للشعیری)، ص40
(10) أمالی المرتضى علم الهدى، ج1، ص354؛ تاج العروس من جواهر القاموس، ج1، ص297، نظر سیبویه؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج1، ص30؛ لسان العرب، ج1، ص206
(11) منبع: انسان و قرآن، اثری از علامه حسن زاده
(12) سوره الإسراء: آیه 84
(13) منبع: فضایل و سیره چهارده معصوم در آثار علامه حسن زاده آملی
(14) الكافی، ج2، ص609، باب فی قراءته
(15) پندهاى حكیمانه علامه حسن زاده آملى، عباس عزیزى
(16) اصول كافى- ترجمه كمرهاى، ج6، ص415
(17) پندهاى حكیمانه علامه حسن زاده آملى، عباس عزیزى، جلد2
تهیه و فرآوری : حامد رهنما ، گروه حوزه علمیه تبیان
