آنیه ................به قلم سیدمحمدرضاآقامیری

معنای لغوی

اناء به کسر الف همانند "وعاء" در لغت به معنای ظرف است که جمع آن "آنیه" می شود و جمع الجمع آن هم "اوانی" می گردد دقیقا مانند سقاء واسقیه و اساقی.

هنگامی که می گویی (انی الحًر یأنی إناء) یعنی گفته ای "آتش شدت گرفت" و اسم فاعل این فعل (آن و آنیة) مشابه قاض و قاضیه مانند آن گفتار عرب که می گوید (من عین آنیه) یعنی از چشمه ای سوزان .

اما در کتاب مفردات آمده است که "اناء" آنچیزی است که شیئی را در آن قرار می دهند و جمع آن نیز آنیه است مانند کساء و اکسیه و کلمه (اوانی) جمع الجمع است .

در هر صورت؛ "اناء" به معنای ظرف است فقهای کرام این کلمه را متناسب با عناوین فقهی مختلف، موضوع احکام بسیاری قرار داده اند مانند ظرفی که از پوست مردار ساخته شده و یا ظرف غصبی و یا ظرف مشرک و کافر و یا ظرف خمر و مشروبات حرام و یا ظروف طلا و نقره که هریک احکامی خاص دارد که آنها را بر می شمریم.

1-ظرف ساخته شده از پوست مردار :

فقهای گرانقدر در خصوص این حکم فرموده اند استعمال این ظرف در مواردی که نیاز به طهارت و پاکی دارد حرام است مانند خوردن ، آشامیدن ، وضوء گرفتن، غسل کردن و نماز خواندن و آن گرامیان اختلافی ندارند در حرام بودن تصرف برای موارد یاد شده و در بطلان عبادتی که مقدمه اش تصرف در چنین ظرفی است و این حرمت به خاطر پیروی کردن از حکمی است که فقهای گرانقدر راجع به حرمت خوردن متنجس و آشامیدن آن نموده اند و به واسطه آن است که هیچ نمازی نیست جز آنکه بواسطه طاهری تحقق یافته باشد .

اما اختلاف بر سر چیست ؟

آری؛ اختلاف در "حرمت استعمال چنین ظرفی است در مواردی که محتاج طهارت نیست و انتفاع از آن ظروف نیازمند طهارت و پاکی نمی باشد" .

البته ظاهر آن است که می توان از ظروفی بهره جست که از پوست مرداری درست شده که خون جهنده ندارد مانند تمساح و این مجمع علیه فقهای گرانقدر است .

2-ظرف غصبی :

در خصوص این ظرف گفته اند مطلقا استعمال و بهره جستن از آن حرام است و در صورتی که آب موجود منحصر باشد درهمان آبی که در ظرف غصبی است و ناگزیر باشیم برای وضوء که فقط از آن آب بهره ببریم در این صورت می گویند باید به طهارت ترابیه (تیمم) تمسک جوییم و البته در این مورد تفریعات و شقوق و مسائلی مطرح است که در مباحث غسل و وضو بیان گردیده ، مانند استعمال آن در غسل و وضو درحالی که جاهل به حکم باشد و یا نداند ظرف غصبی است یا خیر و یا اینکه از ظرف غصبی آب را به محل دیگری منتقل نماید و از آن محل وضو گرفته و یا غسل نماید .

3-ظرف کافر :

در مورد این ظرف چند بحث مطرح است اولاً تا زمانی که ندانیم رطوبتی از جانب آنان به این ظرف رسیده است یا نه؟ حکم به پاکی آن ظرف می شود و ثانیاً بحث دیگر "اصالة عدم التذکیه" است در مواردی که ظرف کافر از پوست حیوان درست شده باشد در این حالت حکم به نجاست می شود بخاطر "اصل عدم تزکیه" چرا که نمی دانیم این پوست مردار است یا حیوان تذکیه شده؟ اما چون مربوط به کافر است "اصل عدم تذکیه" در این جا جاری و حاکم است .

4-ظرف خمر و مشروبات الکلی و مسکرات :

در این ظرف، گفته فقها آن است که با شستشو پاک می شود گرچه ظرف ما از چوب باشد و نجاست باطنی به فرض نفوذ خمر در داخل آن ضرری به طهارت بعد از شستشو نمی رساند .

5-ظرف طلا و نقره

فقها این ظرف را از چند بعد مورد بررسی قرار داده اند

1-  متعلق حکم، که آن ظرف است

2-  موضوع حکم ،که تصرف و استمعال و استفاده از این ظرف است

3-  نفس حکم که حرمت و کراهت است

اما در موردمتعلق حکم باید گفت چه چیزی ظرف طلا و نقره می باشد ؟ در پاسخ باید گفت : ظاهر آن است هر آنچیزی که بر آن "ظرف" صدق کند متعلق حکم است مانند کاسه ، کوزه ، ظرف چینی ، قابلمه ، سماور و فنجان ، بشقاب و نعلبکی و کوزه قلیان .

و اما آیا قاب ساعت هم ظرف حساب می شود؟ که این مسئله مورد اختلاف و اشکال است .

در موردموضوع حکمفقهاء گفته اند هرگونه تصرف و استعمال ظرف طلا و نقره حرام است و این حکم اختصاص به خوردن و آشامیدن ندارد پس شامل وضوگرفتن از آب آن ظرف ویا غسل کردن در آب آن ظرف نیز می گردد. اما استفاده ای که از موارد "استعمال و تصرف" محسوب نمی شود مانند قرار دادن ظروف طلا و نقره است در دکور منزل برای زیبایی و یا اینکه به وسیله ظروف طلا و نقره مساجد و مشاهد مشرفه را تزیین نمایند و یا آنکه بدون تصرف و استعمال آن را نگه داری کنند.

همه مواردی که ذکر شد در حرام بودنش اختلاف است که البته عدم حرمت آن بعید نیست .

اما بعد سوم که آننفس حکم باشد حرمت است نه کراهت، آنچه که از بیانات اصحاب فقه امامیه و ظاهر فرمایشات آنان مشهود است حرمت است وگویا شیخ محمدحسن نجفی در جواهرالکلام نیز در خصوص حرمت استعمال ظروف طلا ونقره اختلافی نقل نفرموده است و در "تحریر" علامه فرموده است : ما استعمال ، استفاده و تصرف چنین ظروفی را حرام می دانیم و صاحب منتهی نیز فرموده است نزد علماء ما استعمال ظروف طلا و نقره حرام است همانگونه که "شافعی و مالک" بر آن فتوا داده اند بله در کلام شیخ طوسی "رحمه الله" آمده است که استعمال ظروف طلا و نقره برای اکل و شرب حرام است و لاغیر .