پیشینه تحول در حوزه
حجت‌‌الاسلام‌والمسلمین جمشیدی، قائم‌مقام حوزه علمیه و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، به پرسش‌های خبرنگار مرکز خبر حوزه پیرامون پیشینه تحول و تکامل در حوزه و نیز راه‌های تحقق منویات رهبر معظم انقلاب و مراجع عظام تقلید پاسخ گفت.
به نظر جناب‌عالی پیشینه تحول و تکامل در حوزه به چه زمانی بر می‌گردد؟
مساله تحول و ارتقاء حوزه همواره در طول تاریخ این نهاد، دغدغه بزرگان دینی ما بوده است. در همین قرن اخیر چه در حوزه نجف و چه در حوزه قم، شخصیت‌های بارزی را می‌بینیم که پرچم‌دار تحول در حوزه‌های علمیه بوده‌اند. در حدود سال 1337 جمعی از فضلای مبرز حوزه قم در زمان مرجعیت آیت‌‌الله‌العظمی بروجردی با همراهی امام خمینی برای ساماندهی امور حوزه برنامه‌ریزی می‌کنند. همچنین در نجف توسط بزرگان آنجا که بعداً از مراجع مبرز نجف شدند، این مساله به شکل دیگری پی‌گیری شد. پس‌از پیروزی انقلاب اسلامی نیز بزرگانی چون حضرات آیات فاضل‌لنکرانی و مکارم شیرازی در رأس شورای مدیریت سابق قرار گرفتند که اساس کار این بزرگان، ایجاد نظم در حرکت حوزه‌های علمیه بود. از سوی دیگر، پیام تاریخی امام(ره) خطاب به روحانیت، موجب برگزاری سمینار بررسی مسائل حوزه شد و تحرکاتی را در پی داشت. همچنین بعد از سفر مقام معظم رهبری به قم و فرمایشات ایشان در رابطه با مسائل حوزه و تدبیری که ایشان داشتند، وظایف شورا از مدیریت تفکیک شد، بدین صورت که شورای مدیریت با هدف برنامه‌ریزی کلان، به شورای عالی تبدیل شد. در مجموع می خواهم عرض کنم که موضوع تحول و تکامل، دغدغه همه دلسوزان در طول تاریخ حوزه‌های علمیه بوده است.
هدف مشترک در تلاش‌هایی که به آن اشاره کردید چه بوده است؟
-جان کلام دلسوزان این بوده است که حوزه دارای ظرفیت بزرگی است، اما متأسفانه ساز و کار استفاده بهینه از این بحر عظیم و عمیق فراهم نشده، لذا باید ببینیم چه چیزهایی باعث شده تا ما از رسیدن به این نتیجه محروم باشیم.
× به نظر شما موانع تحول کدام است؟
- اولین مانع، تنگ‌نظری نسبت به خود تحول است، یعنی ما باید در بخش‌های مختلف فرهنگ تحول‌پذیری، تحول‌خواهی و رشد را در حوزه‌های علمیه تقویت کنیم و تا این تقویت نشود، هیچ تلاشی نتیجه نمی‌دهد.
چه کسانی باید در این راه پیشگام باشند؟
- تقویت‌کنندگان اصلی این امر به نظرم اساتید و بزرگان حوزه هستند.
به نظر شما تحول یعنی چه؟
- یعنی استفاده از ظرفیت عظیم حوزه و پاسخ‌گویی به جهان اسلام. شما تصور کنید ظرفیت عظیمی پشت یک سد جمع شده، اما سازوکار استفاده از این ظرفیت فراهم نشده است. ما در تحول به دنبال ایجاد سازوکار برای استفاده از ظرفیت موجودیم،
جایگاه فقه جواهری در این تحول چگونه خواهد بود؟
- ما نباید بگذاریم ارتباط مردم با مصدر وحی که از طریق درک مفاهیم قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام شکل می‌گیرد، قطع بشود، از همین رو اجتهاد اصیل و پویا باید حفظ گردد. از طرف دیگر این میراث را باید با شیوه‌ها و ابزار نوین به اطلاع مخاطبین برسانیم که در این راستا نیازمند فرهنگ‌سازی برای تحول هستیم.
در حال حاضر این فرهنگ وجود دارد؟
- به نظرم بین عموم طلاب وجود دارد و البته گاه موضوع تحول با بعضی از مسائل دیگر خلط می شود.
لطفا بیشتر توضیح دهید.
ببینید در عین حال که مقصود از تحول به‌هم‌ریختگی امور نیست، منظور حرکت‌های شتاب‌زده و بی‌فرجام هم نیست، بلکه مقصود این است که ما بتوانیم هم حرکت علمی حوزه را در بخش‌های مختلف تقویت کنیم و تسریع ببخشیم و هم زمینه‌های استفاده از این حرکت را فراهم آوریم و همان‌طور که می‌دانید، ارتقا به معنای نادیده گرفتن سرمایه‌ها نیست؛ ما سرمایه‌های غنی داریم و در بعضی از قسمت‌ها هم رسیدن به این سرمایه‌ها نیاز به طی مراحلی دارد، ما نمی‌خواهیم این مراحل را به‌هم بریزیم و آن را دچار خدشه کنیم، اما آن‌جایی هم که برای رشد نیاز به تغییر است، باید تغییر دهیم، کما اینکه گذشتگان ما هم همین کار را کرده‌اند. به عنوان مثال، بنده در عین حال که احترام زیادی به متون درسی سطوح عالی حوزه دارم و خودم هم چند دوره آن را تدریس کرده‌ام، اما وقتی به 50 سال قبل بر می‌گردیم می‌بینیم بعضی از این متون، متن درسی ما نبوده است حالا هم اگر روزی احساس نیاز بشود، باید این کار صورت بگیرد. بزرگان ما اگر در طول تاریخ حوزه می‌خواستند بر همان کتب اولیه توقف کنند، این همه نوآوری در تألیفات ایجاد نمی‌شد.
× مدیریت تحول تا چه اندازه نیازمند تحول در مدیریت است؟
و باید این ظرفیت ابتدا در سیاست‌گذاران حوزه و سپس در اداره‌کنندگان آن ایجاد شود، لذا شما می‌بینید مقام معظم رهبری در سفر به قم، بحث تبدیل شورای مدیریت به شورای عالی حوزه را مطرح و دقیقاً توجه می‌کنند که برای تحول و پیشبرد، احتیاج به کار تشکیلاتی است. به نظر من، بسیاری از کارها باید به مدارس و مدیریت شهرستانی واگذار شود و جایگاه مدیریت، از یک ستاد اجرایی به یک ستاد عالی مدیریتی ارتقا یابد.
در این راه از چه مؤلفه‌هایی باید بهره‌مند شویم؟
نکته‌ای که باید در بحث مدیریت به آن توجه کرد، این است که ما اولین کسانی نیستیم که می‌خواهیم یک نظام آموزشی کلان را اداره کنیم، بلکه شیوه‌ها، ابزار و الگوهای جدید وجود دارد و نباید نسبت به اینها بی‌توجه باشیم. از سوی دیگر، در حوزه هستیم و حوزه ویژگی‌های خود را دارد؛ این ویژگی‌ها را هیچ‌وقت نباید از دست داد. به عنوان مثال، ما در برخی مراکز درسی قم مانند مدرسه آیة‌الله‌العظمی گلپایگانی قدس‌سره، روزانه چند صد درس ارائه می شود، اساتید خودشان حضور می‌یابند و برنامه درس‌ها بسته می‌شود، اگر همین کار بخواهد در دانشگاه اجرا شود، یک اداره چهار طبقه با یک بودجه عظیم ده، بیست میلیاردی می‌خواهد. امتیاز سربازی حضرت ولی‌عصر عجل‌اللّه‌تعالی‌فرجه‌الشریف و انجام کار به خاطر خدا، امتیازهای کمی نیست و در برنامه‌ریزی‌ها باید مورد توجه قرار بگیرد، البته این مسئله نباید باعث شود امکانات را فراهم نکنیم، اما در عین حال این امتیاز و ویژگی را هم هیچ‌وقت نباید از دست بدهیم، این ممتاز در هیچ‌جا جز حوزه پیدا نمی‌شود و اگر هم مشابه آن پیدا شود، از حوزه به آنجا سرایت کرده است. ما برای تحول نیازمند یک نقشه راه مهم هستیم، یعنی باید فرصت‌ها و امکانات، آفت‌ها و تهدیدات شناسایی شوند و یک استراتژی برای این امر طراحی گردد تا تهدیدات به فرصت تبدیل شود.
چه کسانی باید این نقشه را طراحی کنند؟
همه کسانی که منشأ اثر در بحث تحول در حوزه هستند باید در تنظیم این سند عالی موثر باشند، یعنی شورای عالی حوزه، اعضای ستاد پیشبرد، مجموعه‌های تاثیرگذار و کسانی که دغدغه مقام معظم رهبری دغدغه خودشان باشد، باید این سند و نقشه را طراحی کنند.
