تبیان، دستیار زندگی
شیطان مانند آن سگ گله‌ است که با اشاره‌ی چوپان رام می‌شود. پروردگار عزیز، هم ربِّ شیطان است، هم ربِّ شماست. بنابراین وقتی كه شیطان آمد، باید صاحب شیطان را صدا بزنی و از او استمداد بجویی.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

از دست این سگ به صاحبش پناه ببر

آیت الله حق شناس

شیطان مانند آن سگ گله‌ است که با اشاره‌ی چوپان رام می‌شود. پروردگار عزیز، هم ربِّ شیطان است، هم ربِّ شماست. بنابراین وقتی كه شیطان آمد، باید صاحب شیطان را صدا بزنی و از او استمداد بجویی.

بسم الله الرحمن الرحیم

در نوشتار قبل، در بیانات عالم ربانی، آیت الله حق شناس خواندیم که شیطان همواره مراقب انسان است تا سر فرصت مناسب سراغ او بیاید و از هیچ کس صرف نظر نمی کند؛ همه‌ی مسائل شرعی را می‌داند و در قالب استدلالهایی پخته ما را وسوسه می کند.

در ادامه، با استفاده از بیانات اساتیدی چون آیت الله حق شناس و با بهره گیری از روایات خانه وحی، نگاهی به برخی عوامل دروی شیطان می اندازیم.

یاد و ذکر خدا

در روایت نبوی می خوانیم: عَلَى كُلِّ قَلْبٍ خَادِمٌ مِنَ الشَّیْطَانِ فَإِذَا ذَكَرَ اللَّهَ تَعَالَى خَنَسَ وَ إِذَا تَرَكَ الذِّكْرَ الْتَقَمَهُ فَجَذَبَهُ وَ أَغْوَاهُ وَ استنزله [اسْتَزَلَّهُ] وَ أَطْغَاه‏ (1)؛ پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلم فرمود: هر دلى شیطانى دارد و تلاش مى‏كند تا او را فریب دهد، پس اگر خدا را یاد نمود، از او دور مى‏شود و اگر یاد خدا را كنار گذاشت، آن شیطان به او نزدیك مى‏شود و او را متوجه خود مى‏سازد و گمراهش مى‏كند و به لغزشش و مى‏دارد، تا كم‏كم او را به طغیان وا دارد. (2)

آیت الله حق شناس می فرماید:

«شیطان مراقب انسان است، همین که انسان از جناب اقدس حق غافل شود؛ شیطان به سمت او می‌آید... اولیای ‌حق به‌ شیطان مهلت نمی‌دهند. خدا رحمت كند علامه‌ی طباطبائی(ره) را که همیشه مشغول ذکر بود. یا مشغول ذکر «لا اله الا الله» بودند، یا «سبحان الله» یا صلوات. اگر کسی سؤال می‌پرسید؛ جواب می‌دادند و دوباره مشغول به ذکر می‌شدند.

اولیای خدا همیشه در مقام مراقبه و استقامت در انجام وظایف شرعیه (نماز اول وقت و...) هستند؛ پروردگار هم به دوام مراقبه و استقامتشان آنها را حفظ می‌کند.» (3)

بستن راه وسوسه با قرآن

آیت الله حق شناس می فرماید:

«جوانهای عزیز، خوب گوش بدهید! در ابتدای جوانیِ من، كسی نبود که این حدیث را برای من بخواند؛ ولی من به شما تذكر می‌دهم و یادآوری می‌کنم: قرآن راه وسوسه را بر شیطان می‌بندد. این هم یك مشوق برای شما تا بدانید كه قرائت قرآن با خون و رگ و پی شما می‌آمیزد.

درباره‌ی شیطان گفته شده است كه «إِنّ الشَّیْطَانَ‏ لَیَجْرِی‏ مِنِ‏ ابْنِ آدَمَ مَجْرَى الدَّمِ»(4) یعنی شیطان از راه دوران دم وارد خون می‌شود و قلب را وسوسه می‌كند. اما این جوانی كه قرائت قرآن كرده است وكتاب باری تعالی با خونش ممزوج شده است، شیطان چگونه می‌تواند  او را وسوسه كند؟!» (5)

دوری شیطان با مداومت بر چند آیه قرآن

عمرو بن جمیع، بدون ذكر نام راویان پیش از خود، از امام زین العابدین علیه السّلام روایت كرده است كه رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم فرمود:

مَنْ قَرَأَ أَرْبَعَ آیَاتٍ مِنْ أَوَّلِ الْبَقَرَةِ وَ آیَةَ الْكُرْسِیِّ وَ آیَتَیْنِ بَعْدَهَا وَ ثَلَاثَ آیَاتٍ مِنْ آخِرِهَا لَمْ یَرَ فِی نَفْسِهِ وَ مَالِهِ شَیْئاً یَكْرَهُهُ وَ لَا یَقْرَبُهُ شَیْطَانٌ وَ لَا یَنْسَى الْقُرْآن. (6)؛ كسى كه چهار آیه از اول سوره بقره، و آیة الكرسى را با دو آیه پس از آن، و سه آیه پایانى آن سوره را (با هم) تلاوت كند؛ هیچ گونه بدى در مال و جان خود نمى‏بیند، و شیطان به او نزدیك نمى‏شود، و قرآن را فراموش نمى‏كند. (7)

تفکر و آموختن روشهای درست

مرحوم استاد حق شناس می فرماید:

«هر روز باید فكر ‌كنم که در مقابل شیطان و هوای نفس و عوامل محیط و برخورد با اشخاص مختلف چگونه باشم. اگر هم مایه‌ای نداشته باشم كه ببینم چه کسی درست می‌گوید؛ باید استاد داشته باشم، تا مرا راهنمایی کند. انسان باید استاد داشته باشد.

استاد اخلاق بنده – که بسیار قوی بود-  هر روز به من تذکر می‌داد كه هر حرفی شنیدی؛ باید به من ارائه بدهی، تا درستی و نادرستی آن را به تو ارائه بدهم.» (8)

نماز اول وقت و مراقبه

آیت الله حق شناس می فرماید:

«شیطان دائماً مراقب شماست؛ ولی به کسانی که نمازشان را در اول وقت می‌خوانند، کمتر نزدیک می‌شود. شیطان می‌فهمد که چه کسی در مقام مراقبه است و همین‌ که ببیند از حالت مراقبه خارج شد؛ به او نزدیک می‌شود. شیطان می‌فهمد که چه کسانی در مقام مراقبه هستند و چه کسانی از یاد خدا روی برگردانند.

بدانید که اگر مقام مراقبه را از دست دادید؛ شیطان جلو می‌آید و پرده‌هایی برای شما به نمایش می‌گذارد. اگر دو دقیقه از پروردگار غفلت بكنید، شیطان خیلی ذوق می‌كند، اگر 10 سال پیش یك معصیتی كرده‌ باشید؛ آن را در برابر شما جلوه می‌دهد، با خاطرات ذهنی شما معاشقه می‌كند، مناظر شهوت‌انگیر را در مقابل شما به نمایش می‌گذارد. اگر با این روش نتوانست شما را اغفال بکند؛ به راه‌های دیگر متوسل می‌شود، تا اینکه شما سلام نماز را بدهید!» (9)

از دست این سگ به صاحبش پناه ببر

خداوند در کتابش می فرماید: وَ إِمَّا یَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّیْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ (10)؛ و اگر وسوسه‏اى از سوى شیطان تو را تحریك كند، به خدا پناه ببر؛ بى‏تردید او شنوا و داناست.

استاد حق شناس می گویند:

«پروردگار عزیز شیطان را به شما معرفی كرده و فرموده است: شیطان برای شما دشمن آشکار است.

حضرت می‌فرماید: شیطان مانند آن سگ گله‌ است که با اشاره‌ی چوپان رام می‌شود. پروردگار عزیز، هم ربِّ شیطان است، هم ربِّ شماست. بنابراین وقتی كه شیطان آمد، باید صاحب شیطان را صدا بزنی و از او استمداد بجویی: فَكُنْ‏ مَعَهُ كَالْغَرِیبِ مَعَ كَلْبِ الرَّاعِی یَفْزَعُ إِلَى صَاحِبِهِ مَنْ صَرَفَهُ عَنْهُ كَذَلِكَ‏ إِذَا أَتَاكَ‏ الشَّیْطَانُ‏ مُوَسْوِساً لِیُضِلَّكَ‏ عَنْ سَبِیلِ الْحَقِّ وَ یُنْسِیَكَ ذِكْرَ اللَّهِ فَاسْتَعِذْ مِنْهُ بِرَبِّكَ وَ رَبِّه‏ فَإِنَّهُ یُؤَیِّدُ الْحَقَّ عَلَى الْبَاطِلِ وَ یَنْصُرُ الْمَظْلُوم (11)». (12)

توجه دائمی به امام

روزی «آیت الله سید علیرضا قدوسی» فرمودند:

«در عالم رویا دیدم که شیطان در حال نزدیک شدن به من است و من دچار اضطراب و وحشت عجیبی شده بودم. او به من نزدیک تر می شد و من داشتم فکر می کردم به چه وسیله ای شیطان را از خودم دفع کنم یا خودم فرار کنم یا او را فراری دهم، یک مرتبه در همان عالم رویا صدا زدم یا صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه)، وقتی حضرت را صدا زدم دیدم یک آقایی ظاهر شد و به سرعت دارد به سمت شیطان حمله می کند و شیطان تا این بزرگوار را دید فرار کرد و به حدی دور شد که از نظرم کاملاً محو شد.

وقتی از خواب بیدار شدم تعبیر کردم پیش خودم که بهترین وسیله برای دفع شیطان و شیاطین و نجات از مهالک، توجه و توسل به حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه) است، آن هم توجهی مستمر و مدام.» (13)

خود آیت الله قدوسی در عبارت دعای ندبه این تعبیر را می فرمودند که در دعای ندبه داریم: أَیْنَ‏ وَجْهُ‏ اللَّهِ‏ الَّذِی إِلَیْهِ یَتَوَجَّهُ‏ الْأَوْلِیاءُ (14)

ایشان استناد می کردند به فعل یَتَوَجَّهُ که فعل مضارع است و می فرمودند که فعل مضارع دلالت بر استمرار و تداوم دارد و اولیاء الهی باید دائماً متوجه به حضرت مهدی باشند که وجه الهی است و از طریق اوفیوضات را دریافت کنند و به هر طریق هدایت الهی را دریابند و از شر شیاطین خود را نجات دهند. (15)

احسان به برادران دینی و کوشش در رفع نیازهایشان

جمیل بن دراج از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود:

...وَ مِنْ‏ صَالِحِ‏ الْأَعْمَالِ‏ الْبِرُّ بِالْإِخْوَانِ‏ وَ السَّعْیُ فِی حَوَائِجِهِمْ وَ فِی ذَلِكَ مَرْغَمَةٌ لِلشَّیْطَانِ (16)؛ و از كارهاى شایسته، نیكى در حق برادران و كوشش در انجام احتیاجات آنان است كه نتیجه این كار دورى شیطان و بركنار شدن از آتش و وارد شدن به بهشت است‏. (17)

نماز شب

از حضرت صادق روایت است که از طریق پدران كرامش از امیر المؤمنین علیهم السّلام از حضرت رسول صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم نقل کردند كه می فرمود:

صَلَاةُ اللَّیْلِ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ وَ حُبُّ الْمَلَائِكَةِ وَ سُنَّةُ الْأَنْبِیَاءِ وَ نُورُ الْمَعْرِفَةِ وَ أَصْلُ الْإِیمَانِ وَ رَاحَةُ الْأَبْدَانِ وَ كَرَاهِیَةٌ لِلشَّیْطَانِ (18)

نماز شب سبب رضایت و خوشنودى خدا و محبت ملائكه است و سنت پیغمبران و پایه ایمان و سبب نور معرفت و راحتى بدن [از بلاها و حوادث دنیا و عذاب آخرت] است و سبب ناراحتی [و دورى] شیطان ‏می باشد... (روایت ادامه دارد) (19)

مرحوم «آیت الله مجتهدی تهرانی» می فرماید:

«حاج شیخ عباس قمّی(رحمه الله) در حاشیه کتاب مفاتیح الجنان روایتی از امام صادق(علیه السّلام) نقل کرده اند که حضرت فرمودند: نیست بنده ای مگر اینکه بیدار می شود در هر شب یک مرتبه یا دو مرتبه با چند مرتبه پس اگر برخاست که برخاست. و اگر نه می گشاید شیطان میان پاهای خود را پس بول می کند در گوش او، آیا نمی بینید که برنخاسته است از برای نماز شب، صبح که برمی خیزد گران و سنگین و کسل است.» (20)

داشتن قلب خاشع

در ارشاد القلوب می خوانیم:

وَ رُوِیَ أَنَّهُ مَنْ خَشَعَ قَلْبُهُ لَمْ یَقْرَبْهُ الشَّیْطَان‏... و روایت شده: كسى كه دلى ترسان داشته باشد شیطان بدو نزدیك نشود از نشانه‏هاى خشوع بستن چشم از محرمات و صرف نظر كردن از علائق دنیا و شئون آن است خاشع كسى است كه آتش شهوتش را خاموش كند و آرزو و آمالش را آرام كند و نور عظمت خدا را در دلش‏ بتابد... (21)

یک تذکر

لازم به تذکر است که برای دور کردن شیطان، در برخی روایات به موارد دیگری همچون شانه کردن ریش با شرایطی خاص، خوردن زیت (روغن زیتون) و روغن مالی بدن با آن، تشکیل نطفه فرزند در هنگام زوال روز پنجشنبه، بسیار مضمضه و استنشاق کردن و... اشاره شده است که بررسی آنها و تأثیرشان در دوری شیطان، نیازمند تحقیق بیشتر می باشد.


پی نوشت ها:

(1)   ارشاد القلوب إلى الصواب، ج‏1، ص61

(2)   ارشاد القلوب- ترجمه سلگى، ج‏1، ص160 و 161

(3)   پایگاه وارثون

(4)   بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏60، ص329، باب3؛ مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏16، ص220

(5)   پایگاه وارثون

(6)   الكافی، ج‏2، ص621، باب فضل القرآن؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، چاپ دار الرضى، ص104

(7)   ثواب الاعمال- ترجمه انصارى، ص203؛ پاداش نیكى‏ها و كیفر گناهان، ص272، ثواب خواندن چهار آیه از اول سوره بقره، و آیة الكرسى و دو آیه بعد از آن، و سه آیه آخر همان سوره

(8)   پایگاه وارثون

(9)   همان

(10)                       فصلت/ 36

(11)                       مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏1، ص179 [ترجمه: نسبت به شیطان همان گونه برخورد کن که شخص غریب با سگ چوپان برخورد می کند که چون سگ به سوى او حمله كند، ناچار از شر او به صاحب سگ پناهنده خواهد شد کسی که سگ را از او باز می دارد؛ پس تو نیز مى‏باید هنگام وسوسه و حمله شیطان كه مى‏خواهد تو را از راه حق منحرف كرده و از ذكر پروردگار متعال منصرف نماید، پناهنده به خداى خود و خداى او باشى، تا تو را در صراط حق و حقیقت پایدار كرده، و با توجه و یارى او بر باطل غالب و مسلط گشته، و شر دشمن ظالم را از سر تو برطرف سازد. (مصباح الشریعة- ترجمه مصطفوى، ص164)]

(12)                       پایگاه وارثون

(13)                       همان

(14)                       الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحدیثة)، ج‏1، ص509، فصل(18)؛ جمال الأسبوع بكمال العمل المشروع، ص560؛ زاد المعاد - مفتاح الجنان، ص306، باب11

(15)                       پایگاه وارثون

(16)                       الأمالی (للمفید)،ص291، المجلس 34؛ الخصال، ج‏1، ص96

(17)                       خصال- ترجمه فهرى، ج‏1، ص109: نیكى در حق برادران دینى و كوشش در انجام احتیاجات آنان سه نتیجه دارد.

(18)                       إرشاد القلوب إلى الصواب، ج‏1، ص191، باب52

(19)                       ارشاد القلوب- ترجمه مسترحمى، ج‏2، ص265

(20)                       پایگاه وارثون

(21)                       إرشاد القلوب إلى الصواب، ج‏1، ص114، باب 32؛ ارشاد القلوب- ترجمه رضایى، ج‏1، ص274

تهیه و فرآوری : حامد رهنما ، گروه حوزه علمیه تبیان