ثواب بی کلاس

بسم الله الرحمن الرحیم

همانگونه که خداوند متعال برای حقّ مخلوقاتش، جایگاه خطیری قرار داده است؛ احسان به آنها را دوست میدارد. یکی از کلیدهای سعادت که میتوان آن را در جای جای زندگی اولیای الهی مشاهده کرد، خدمت به خلق و رفع حوائج مردم است؛ البته برای کسب رضای خدا.

اگر انسان تیزبین و ژرف اندیش در حکمتهای خدمت به خلق بیاندیشد، جنبههای مختلفی از کلیدهای سعادت را در آن مییابد؛ همچون: مبارزه با خود خواهی و فقط به فکر خود بودن، تواضع، نیکی به کسانی که خدا دوستشان دارد یعنی بندگانش، محبت به کسانی که موالیان محمد و آل محمد صلوات الله علیهم هستند، سخاوت، بخل نورزیدن و...

لذا شایسته است که کسانی که مشتاق رسیدن به سعادت هستند، خصوصا عالمان دینی فرصتهایی را که برای بهره بردن از این گنج الهی به دست میآورند، غنیمت شمارند؛ چنان که میبینیم بسیاری از علمای ربانی بخش عمدهای از عمر و سرمایههای خویش را در راه خدمت به خلائق وقف نمودند.

در روایتی نقل شده از امام صادق علیه السلام میخوانیم که حضرت عیسی علیه السلام پس از آن که پاهای حواریّون را شُست، به ایشان فرمود:

... إِنَّ أَحَقَّ النَّاسِ بِالْخِدْمَةِ الْعَالِمُ إِنَّمَا تَوَاضَعْتُ هَكَذَا لِكَیْمَا تَتَوَاضَعُوا بَعْدِی فِی النَّاسِ كَتَوَاضُعِی لَكُمْ؛ ثُمَّ قَالَ عِیسَى (علیه السلام): بِالتَّوَاضُعِ تَعْمَرُ الْحِكْمَةُ لَا بِالتَّكَبُّرِ وَ كَذَلِكَ فِی السَّهْلِ یَنْبُتُ الزَّرْعُ لَا فِی الْجَبَل (1)؛ ...پس عیسى علیه السلام برخاست و پاهاى آنان را شست! حواریون گفتند: اى عیسى، ما از تو به این كار سزاوارتر بودیم (ما مى‏بایست پاهاى تو را بشوئیم)، عیسى [علیه السلام] گفت: سزاوارترین مردم براى خدمت به مردم، عالم و دانشمند است، من این گونه تواضع كردم تا شما پس از من در میان مردم این گونه تواضع كنید، سپس عیسى علیه السلام گفت: حكمت با تواضع سامان مى‏گیرد نه با تكبر، چنان كه گیاه در زمین نرم مى‏روید نه در كوه (و زمین سخت). (2‏)

نکته شایان توجه دیگر این که، وقتی کسی به دنبال کار کردن برای خدا باشد، آنچه را مورد رضای اوست انجام میدهد و طبعا سعی میکند جاهای خالی را پُر کند هرچند آن کار از نظر دیگران خیلی مهم نباشد؛ و یا این که به اصطلاح، کلاس نداشته باشد و از شأنیت بالایی برخوردار نباشد.

می‌خواهم سرویس بهداشتی بسازم

یکی از ارادتمندان آیت الله محمود مدرسی یزدی میگوید: ...خیلی باهوش بود. کارهایی را می‌کرد که دیگران نکرده بودند. مردم او را به خاطرساختن سرویس‌های بهداشتی و... مذمت می‌کردند.

می‌فرمود: «عیب ندارد. همه می‌روند مسجد می‌سازند که مردم بروند در آن نماز بخوانند تا آن‌ها ثواب ببرند. ما نیز می‌خواهیم مستراح بسازیم تا مردم در آن قضای حاجت کنند و من ثوابش را ببرم.»

این دستشویی های نزدیک مسجد امام حسن عسکری علیه السلام [در قم] را ایشان ساخته است. یعنی معیار خدمات او نیاز مردم بود و احتیاج مبرم جامعه، نه آنچه که شهرت آور باشد یا آبروی محسوب شود. (3)

ریاضت تو فقط خدمت به خلق خداست

فرزند مرحوم شیخ حسنعلی نخودکی اصفهانی میگوید:

ایشان وصایای خویش را به شرح زیر به من فرمودند:

... اکنون پسرم، ترا به این چیزها وصیت و سفارش می‌کنم:

اول: آنکه نمازهای یومیه خویش را در اول وقت آنها به جای آوری.

دوم: آنکه در انجام حوائج مردم، هر قدر که می‌توانی بکوشی و هرگز میندیش که فلان کار بزرگ از من ساخته نیست، زیرا اگر بنده خدا در راه حق، گامی بردارد، خداوند نیز او را یاری خواهد فرمود.

در این جا عرضه داشتم: پدرجان، گاه هست که سعی در رفع حاجت دیگران، موجب رسوایی آدمی می‌گردد.

فرمودند: «چه بهتر که آبروی انسان در راه خدا بر زمین ریخته شود.»

سوم: آنکه سادات را بسیار گرامی و محترم شماری و هر چه داری، در راه ایشان صرف و خرج کنی و از فقر و درویشی در این کار پروا منمایی. اگر تهیدست گشتی، دیگر تو را وظیفه‌ای نیست.

چهارم: از تهجد و نماز شب غفلت مکن و تقوی و پرهیز پیشه خود ساز.

پنجـــم: به آن مقدار تحصیل کن که از قید تقلید وارهی.

در این وقت از خاطرم گذشت که بنابراین لازم است که از مردمان کناره گیرم و در گوشه انزوا نشینم که مصاحبت و معاشرت، آدمی را از ریاضت و عبادت و تحصیل علوم ظاهر و باطن باز می‌دارد، اما ناگهان پدرم چشم خود بگشودند و فرمودند:

«تصور بیهوده مکن، تکلیف و ریاضت تو تنها خدمت به خلق خدا است.» (4)

سر خلقت

یكی از شاگردان جناب شیخ رجبعلی خیاط از او نقل می‌كند كه فرمود:

«با خداوند انسی داشتم، التماس كردم كه سر خلقت چیست؟ به من فهماندند كه سر خلقت، احسان به خلق است.»

امام علی علیه السلام می‌فرماید: « بِتَقْوَى اللَّهِ أُمِرْتُمْ وَ لِلْإِحْسَانِ وَ الطَّاعَةِ خُلِقْتُم‏» (5)؛ به تقوی الهی امر شده‌اید و برای نیكو كاری و فرمانبرداری (از خدا) آفریده شده‌اید.

یكی از دوستان شیخ می‌گوید: روزی به او گفتم: آمیرزا! چیزی به من بدهید كه به درد من بخورد!

گوش مرا پیچاند و فرمود: «خدمت به خلق، خدمت به مردم»!

و گاه به مزاح می‌فرمود: «روز به خلق خدا نیكی كن و شب برای گدایی در خانه او برو»! (6)

مثل ابو ضمضم باشید

در «مصباح الشریعة» آمده است که رسول خدا (صلوات الله علیه و آله) مى‏فرمود:

أ یعجز أحدكم أن یكون كأبی ضمضم! آیا كسى از شماها نمى‏تواند مانند ابى ضمضم باشد؟

قالوا (قال): یا رسول اللَّه ما أبو ضمضم؟ گفتند: یا رسول اللَّه ابو ضمضم كیست؟

قال: رجل ممن قبلكم كان اذا أصبح یقول أللهم انى قد تصدقت بعرضى على الناس عامة؛ فرمود: ابو ضمضم مردى از امت‏هاى گذشته بود، و هر روز چون صبح مى‏كرد مى‏گفت: پروردگارا من آبرو و عنوان خود را براى خدمت به مردم و بندگان تو وقف كرده‏ام. (7)

پی نوشتها:

(1) وسائل الشیعة، ج‏15، ص276، باب30: تأكد استحباب التواضع للعالم و المتعلم

(2) جهاد النفس وسائل الشیعة- ترجمه صحت، ص146، 30- تواضع براى عالم و متعلم

(3) سایت صالحین

(4) کتاب نشان از بی نشان‌ها

(5) بحارالأنوار، ج32، ص356

(6) کتاب کیمیای محبت

(7) مصباح الشریعة- ترجمه مصطفوى، ص252 و 253

فرآوری: رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان