از کم شروع می‌شود
تهذیب، دانستن و عمل كردن
همراه با آموزش، باید «پرورش و تهذیب» هم باشد، خویهاى حیوانى را بفهمند و از آن بپرهیزند و خویهاى انسانى را نیز بدانند و به آن عمل كنند، همراه دانش، عمل هم باشد، تهذیب هم باشد، راه فرار از صفات حیوانى و آراسته شدن به ملكات انسانى را دریابد، آنگاه آن را بر روى خودش پیاده كند نه اینكه به دانش تنها اكتفا نماید.
شرارت سگ نه به اعتبار دست و پا و دندانش مى باشد بلكه آن خوى درندگى است كه در نهاد او مى باشد. در انسان نیز چنین خو و صفاتى موجود است همانطورى كه خوى انسانى و ملكى نیز هست، هم مى تواند خودش را مانند سگ و گرگى بسازد و هم مى تواند به صورت ملائكه درآورد.
ملكه و خوى یك دفعه پیدا نمى شود
«خوى» یعنى «ملكه» چیزى نیست كه یك دفعه پیدا شود بلكه با تكرار افعال و اقوال پدید مى آید. كسى كه گفتار و كردارش مطابق حیوان شد پس از مدتى حیوانى از كار در مى آید. به زبان ساده تر: اگر درندگى را با زبان و دست و پا شروع كرد و به دیگران آزار و ستم رسانید، این گفتار ناشایست در باطنش اثر مى گذارد و پس از مدتى او را چون سگى در مى آورد. گفتیم كه آدمى غیر این گوشت و پوست است، حقیقتش كه نفس ناطقه باشد با خویها مختلف شكل مى گیرد اگر هم افعال و اقوالش را با میزان شرع، تطبیق داد، با گذشت مدتى انسان مى شود.
بدون زحمت، كسى به مقام آدمیت نمى رسد، اگر كسى چنین پندارد كه بدون ریاضت مى تواند ملكات زشت و حیوانى رااز خودش بزداید و به ملكات رحمانى آراسته گردد، خیال خامى بیش نیست. سنت خداوند و دستگاه آفرینش انسانى بر این قرار گرفته كه انسان به اختیار خودش باشد، سبب حیوان شدن و آدم شدن به دست خودش باشد، جهات حیوانى را به تدریج كم نماید و سعى كند اعضا و جوارحش در جهات انسانیت بیفتد تا ذات و حقیقتش نورى شود كه مصدر خیرات باشد و نیكیها از او تراوش نماید و مورد بركات گردد و مردمان از او بهره مند شوند.
على (علیه السلام) هم ریاضت مى كشد
به این جمله از خطبه همام نهج البلاغه مولا امیرالمؤ منین على علیه السلام دقت كنید كه حضرت مى فرماید: «پرهیزگاران كسانى هستند كه از آنان خیر امید داشته و شر ایشان بازداشته شده است.» (1)
مردمان به خیر امیدوار و از شرشان درامانند. كسى كه ریاضت كشید و انسان شد، نشانه اش این است كه دیگر زیانى از او به مردم نمى رسد، مردم از دستش راحتند بلكه امید هر خیرى نیز از او دارند.
كسى گمان نكند به سادگى و با عبادتهاى ظاهرى، از نماز و روزه و حج كه برخى هم بدون مغز باشد به جایى مى رسد؛ یعنى آدم مى شود، چیزى كه آدم مى كند این است كه جهات حیوانیت را تقویت نكند، زبان را كنترل كند، اگر زبان رها باشد، آخرش حیوان درنده اى مى شود.
جمله دیگرى در این زمینه از امیرالمؤمنین علیه السلام: «من نفسم را ریاضت مى دهم، آن را ادب مى كنم و حفظ مى كنم تا فرداى قیامت در امان به محشر وارد شوم.» (2) شما هم كه شیعه على علیه السلام هستید، باید همان روش را دنبال كنید تا به راستى شیعه یعنى پیرو باشید.
امروز یكى از خویهاى حیوانى را عنوان مى كنم تا آن را خوب بشناسیم و بعد در مقام عمل از آن پرهیز كنیم و در مقابلش به خوى انسانى بپردازیم.
