شگفتی های معنوی  و علمی علامه

نقش علامه طباطبایی در احیای تفکر فلسفی و توجه به علم تفسیر در حوزه علمیه قم چه بود ؟

البته تفکر فلسفی و تفکر تفسیری در حوزه علمیه قم وجود داشت؛ منتهی نه به طور تخصصی و الا فلاسفه بسیار بزرگی در قم بوده که خود حضرت امام هم شاگرد بعضی از آنها بودند، مانند فردی که معروف به حکیم بود و امام خمینی ( رحمة الله علیه ) و بسیاری از اعاظم در خدمت ایشان درس معقول خواندند ؛ اما در حوزه نجف و قم مسائل فلسفی و تفسیری اینطور فراگیر نبود که به صورت عام به مباحث فلسفی دامن زده باشند ؛ مخصوصا در آن ایام که مباحث مارکسیستی، کشور را تهدید می‌کرد و ایشان تمام اصول مارکسیت را جواب دادند و دفع کردند و به فراموش خانه سپردند،به اعتقاد من ، علامه طباطبایی ( رحمت الله علیه ) فلسفه مارکسیتی را از حلقه علم حذف کرد و آن را به صورت یک خرافه در آورد و در گوشه ای گذاشت و در باب حل معضلات اسلام یگانه فردی بود که می توانست به طور علنی وارد شود و جواب‌های قاطع و شکننده بدهد.

علامه طباطبایی ( رحمت الله علیه ) فلسفه مارکسیتی را از حلقه علم حذف کرد و آن را به صورت یک خرافه در آورد و در گوشه ای گذاشت و در باب حل معضلات اسلام یگانه فردی بود که می توانست به طور علنی وارد شود و جواب‌های قاطع و شکننده بدهد.

علامه در باب ترویج علوم تفسیری چه اقداماتی داشتند ؟

درباره تفسیر ایشان باید بگویم، تفسیر ایشان کرامت قرن است و خدای منان و متعال این عطیه را به ایشان عطا فرمود ؛ مدتی بود که مخالفان تشیع می گفتند: شیعه تفسیر ندارد ؛ زمانی که تفسیر المیزان نوشته شد برای آنها بهت آور بود و من یادم هست دار التقریب یک تقریظی بر المیزان نوشت که شاید برای کتاب دیگری ننویسند.

جایگاه تفسیر المیزان در بین علمای اهل تسنن چگونه است ؟

آنهایی که اهل مطالعه هستند المیزان را ام التفاسیر می دانند.

روابط بین علامه طباطبایی و بزرگان معاصر ایشان مخصوصاً حضرت امام خمینی‌(ره) چگونه بود؟

روابط آنها خوب بود ؛ حضرت امام احترام لازم را برای علامه طباطبایی قائل بودند و علامه هم همین‌طور و اصلا اولین کسی که مبحث حکومت اسلامی را به صورت یک تئوری مطرح کرد علامه طباطبایی ( رحمت الله علیه ) بود که در رساله ای به نام اجتهاد و تقلید فرموده اند : نزدیک ترین نوع حکومت به حکومت اسلامی، «جمهوریت» است و مرحوم علامه این نظریه را دادند و تقریبا بعد از مطرح شدن این نظریه از جانب ساواک شدیداً مورد تهدید قرار گرفتند و حق ایشان به گردن انقلاب سنگین است .

اگر امکان دارد بعضی از نو آوری‌های فلسفی علامه طباطبایی را بیان کنید ؟

ایشان نو آوری‌های زیادی در مباحث فلسفی داشتند؛ یکی از آن‌ها نگارش کتاب «روش رئالیسم» است كه در جواب کمونیست‌ها نگاشتند و کتاب بسیار دقیقی است و در اسفار ؛ جلدهای اول و دوم و سوم و ششم و هشتم و نهم را حاشیه زده‌اند یا توضیح بسیار زیبایی در باره مسائل آن مطرح کرده‌اند؛ یادم نمی‌رود شهید مطهری ؛ می‌گفتند؛ علامه طباطبایی برای 500 سال آینده یک رجل معروفی خواهند شد و قدر او را خواهند دانست .

یکی از کارهای علمی علامه حاشیه بر بحار الانوار علامه مجلسی بود، چطور شد ایشان این کار را ادامه ندادند و به نوعی آن را تعطیل کردند ؟

ایشان حاشیه‌ای بر اصول کافی دارند و حاشیه ای نیز بر بحار دارند و اتفاقا وقتی مخالفین علامه به سر و صدا پرداختند، علامه کارش را کرده بود، آنها عده ای از مومنین بودند که متخصص در فن نبودند و علیه علامه موضع گیری کردند و موضع گیری ایشان هم هیچ موثر نبود ؛ بلکه باعث شد بیشتر مورد توجه قرار بگیرند و ایشان مطلبی را که می خواستند بگوید در همان مجلد اول و دوم بحار نوشته بودند.

یادم نمی‌رود شهید مطهری ؛ می‌گفتند؛ علامه طباطبایی برای 500 سال آینده یک رجل معروفی خواهند شد و قدر او را خواهند دانست .

روش تدریس علامه چگونه بود ؟

ایشان درس را کوتاه و مجمل می‌گفت از عجائب علامه این بود که من در هیچ استادی این خصوصیت را ندیدم وقتی کسی از ایشان سئوالی می کرد، اهرم جواب را روی گره و نقطه حساس سوال می گذاشتند و پاسخ می‌گفتند: آن هم با حذف همه مقدمات و گاهی اوقات ایشان در یک جمله، مسائلی را حل می کردند که دیگران باید یک ساعت برای آن مقدمات می آوردند و از عجائب ایشان این بود که متوجه می شدند گره فهم شخص سئوال کننده کجای مسئله است و مشکل او را حل می کردند.

نزدیکترین شاگردان علامه طباطبایی چه کسانی بودند ؟

از نزدیکترین شاگردان علامه، آقای مطهری بود و ایشان آقای مطهری را خیلی دوست داشتند و در کنار آقای مطهری حضرات آیات، علامه حسن‌زاده آملی، جوادی آملی، مصباح یزدی، محمدی گیلانی و انصاری شیرازی بودند که از شاگردان نزدیک ایشان بودند و انصافا با فضل و دانش بودند.

علامه نسبت به کدام شاگردشان بیشتر ابراز علاقه می کردند ؟

علاقه علامه نسبت به هر یک از شاگردانش متفاوت بود، به طوری که آقای مطهری را خیلی دوست داشتند؛ مرحوم مطهری در مقابل ایشان مثل یک عبد ذلیل بود و بسیار در مقابل ایشان مودب بود و اصلا اجازه نمی داد کسی در مقابل علامه طباطبایی چند بار ایراد و گفتگو کند و می فرمودند : در محضر علامه طباطبایی جایی هست که فقط باید گوش داد و مطالعه کرد و اینجا جای حرف نیست.

آیا علامه به غیر از درس اسفار و تفسیر درس دیگری هم در مباحث عرفانی مانند مصباح الانس و فصوص الحکم هم داشتند ؟

ایشان کتاب‌های بسیاری نوشته اند آن حرف‌ها را که به قول معروف، خودش را بیاور و اسمش را نیاور در آن کتاب‌ها گفته اند و نوشته‌اند؛ از جمله، کتاب الانسان و کتاب الهیات و رسالة الولایه که کتاب‌های روایی و قرآنی هستند؛ اما تمام آن حقایق بلند عرفان در آن گنجانده شده است به اضافه این که در المیزان هم حرف‌های بلند فراوانی آمده است و تمام حرف‌های ایشان بی بدیل است و من سعی کرده‌ام کتاب‌های علامه را زیاد تدریس کنم و چندین بار هم تدریس کرده ام

چه کتابها یی را از ایشان تدریس کرده اید ؟

رسالة الولایه را چند مرتبه تدریس کرده ام ؛ کتاب الهیات را هم چند بار درس داده ام

گویا علامه به کتاب «اوپانیشاد» خیلی توجه می دادند لطفا توضیحی بدهید ؟

ایشان می فرمود؛ مضامین کتاب اوپانیشاد با بسیاری از مضامین نظام علمی و نظام‌های معرفتی و بسیاری از مطالبی که در آیات و روایات ما هست منطبق است.

علامه نسبت به شخصیت‌هایی مانند ابن عربی و ملاصدرا و شیخ اشراق و بوعلی چه نگاهی داشتند ؟

علامه نسبت به ابن عربی فوق العاده حریم و احترام قائل بودند ؛ ایشان را خیلی می ستود و می فرمودند : حقایق و معارف در فصوص دامن دامن ریخته است و در فتوحات خرمن خرمن ؛ و می فرمودند؛ ابن عربی بی نظیر بود و مانند او نیامده است.

نسبت به بوعلی، معتقد بودند که شخص اول در استعداد و حذاقت ذهن بوده است و ملاصدرا را هم یک مبتکر تمام عیار در فلسفه و عرفان می دانستند، سهروردی را انسان خیلی لطیفی می دانستند و می فرمودند : با اینکه سهروردی فیلسوف جوانی بوده، ولی فوق العاده دارای شئون الهی بوده است .

خاطره ای از علامه طباطبایی نقل کنید ؟

ایشان در درس‌های عرفانی آنچنان حرف می زدند، افرادی که در درس حضور داشتند به راستی منقلب می شدند ؛ چراکه

حرف اگر از دل برآید ؛ لاجرم بر دل نشیند.

شاگردان خوبی تربیت کردند، آنها هم از آب و گل این عالم در آمدند، رفتار ایشان هم فوق العاده و غیر عادی بود و حتی در طلبه شدن و نظام زندگی اش غالبا تایید می شده و نظام غیب عالم هم او را تایید می کرده است ؛ من از خود ایشان شنیدم که فرمودند :

پدر و مادرم را در سن کودکی از دست دادم و دو تا لَلِه(دایه)مرا بزرگ کردند؛ وقتی برای من استاد خصوصی گرفتند، استاد از من سئوالی کرد در جواب سئوال ماندم و استاد شکایت مرا به لَلِه کرد و گفت، سید محمد حسین نمی تواند جواب بدهد و درس نخوانده است، مرا توبیخ کردند و آنقدر این مسئله برای من سنگین بود با این که کودک بودم؛ وضو گرفتم، داخل مسجدی رفتم و دو رکعت نماز خواندم، سجده کردم و از خدای متعال درخواست کردم؛ خدایا یا همین الان مرگ مرا برسان یا استعدادی به من بده که بعد از این توبیخ و سرزنش نشوم، از مسجد بیرون آمدم، از آن به بعد محتاج استاد نبودم و تمام درسها را پیش مطالعه می کردم، بعد می‌فرمودند: در عین حال خودم را از استاد منقطع نکردم، چرا که می ترسیدم اعوجاج علمی پیدا کنم و می خواستم استاد همیشه هدایتگر من باشد.

علامه طباطبایی برای مرحوم قاضی یک احترام بسیار فوق العاده ای قائل بودند و هر وقت اسم آقای قاضی را می بردند، رنگ شان متغیر می شد و انگار در محضر آقای قاضی هستند و حالت خاصی به خود می گرفتند

 خاطره‌ای دیگر

باز می فرمودند : زمانی که از تبریز به نجف آمدم، عیال گرفته بودم و ایشان هم تبریزی بودند، تبریز کجا و هوای تب خیز نجف کجا ! در جنگ بین المللی دوم که رابطه ایران و عراق قطع شد، پولی برای ما نمی رسید، خیلی از این مسئله نگران بودم و خداوند هر چه فرزند به ما می داد از بی غذایی و از گرما می مردند ؛ روزی خدمت استادم آقای میرزا علی آقای قاضی ( قدس سره ) رسیدم ؛ «علامه طباطبایی برای مرحوم قاضی یک احترام بسیار فوق العاده ای قائل بودند و هر وقت اسم آقای قاضی را می بردند، رنگ شان متغیر می شد و انگار در محضر آقای قاضی هستند و حالت خاصی به خود می گرفتند» ..خلاصه علامه در ادامه می فرمود؛ من خدمت آقای قاضی رفتم و مقداری درد دل کردم و ایشان که حرف‌های من را شنیدند نصیحتی کردند و من هم نصیحت ایشان را به صورت یک دو بیتی در آوردم و گفتم(شعر علامه طباطبایی)

پیر خرد پیشه نورانی ام

برد ز دل زنگ پریشانی ام

گفت که در زندگی آزاد باش

هان گذرانست جهان شاد باش

و بعد از مدتها مرحوم قاضی به من گفتند؛ خداوند مولودی به شما می دهد و نام او را عبد الباقی بگذارید و من اصلا نمی دانستم همسرم باردار شده و آن فرزند را خدا به ما داد و برای ما هم ماند.

مطلب پایانی اگر دارید بفرمایید ؟

اینگونه مصاحبه‌ها برای علامه خیلی کم است و علامه شأنش یک همایش جهانی است  با حمايت بزرگان دين عده ای از محققان جمع شوند و سالها در شناخت شخصیت علامه تحقیق کنند و در معرفی ایشان کوشش کنند، در بعضی کشورها 15 سال به محققین وقت می دهند تا تحقیق بکنند و بعد حرف بزنند در مورد علامه هم باید وقت وسیعی به محققین داده شود تا مطالب را استخراج کنند و حرف‌های نو ایشان شناسایی شود. علامه خیلی مظلوم بود هم دردوران حیات و هم بعد از وفات، آنقدری که برای دیگران کار شد درباره ایشان کار نشد و ایشان هنوز ناشناخته هستند و همه اینها از بی توفیقی و قصور مردم و مسئولین است.

تنظیم برای تبیان گروه حوزه علمیه